Sunday, April 26, 2009

गिरमिट

काल परत एकदा ते घडलं. परीक्षा द्यायला बसलो होतो. पेपर बघून तोंडाला फेस आला होता. प्रश्न ओळखीचे होते पण पाठ केलेलं काहीच आठवत नव्हतं. शेजारच्या बाकावर बसलेल्या मक्याकडे पाहीलं. तो ठणाठण लिहीत सुटला होता. ह्याला कशी काय आज माझी मदत लागत नाहीये? नेहमी आम्ही एकमेकांना सांभाळून घेतो. आम्हा दोघांना बर्‍याच वेळा पूर्ण उत्तर, पहिले एक दोन शब्द सांगीतल्याशिवाय, आठवतच नाही. एकदा शब्द कळाले की पुढचं धडाधड बाहेर पडतं. ते एक दोन शब्द आम्ही एकमेकांना हळूच सुचवत असतो. पण आज हा गडी बघायलाच तयार नाही. आता पेपर कोरा जाणार. म्हणजे एक वर्ष गेलं ना कामातून! भयाण टेंशन आलं. अंगाचा थरकाप झाला. प्रचंड घाम फुटला आणि मला जाग आली. शेजारी बायको निवांत झोपली होती. हळूहळू स्वप्न पडल्याचं लक्षात आलं आणि सुटकेचा निश्वास टाकला. हुश्श!

ही अशी परीक्षेची स्वप्नं मला अजून पडतात. तेच तेच पेपर मी परत परत देत असतो.. अगदी स्वप्नात सुध्दा पूर्वी हा पेपर दिला आहे याची मला जाणीव असते. लोकांना कशी गोड गोड स्वप्नं पडतात? असल्या स्वप्नांच्या मागे कोवळ्या वयातले, मनावर खोलवर परिणाम करणारे, धकाधकीचे प्रसंग लपलेले असतात असं मी कुठेतरी वाचलेलं होतं.. ते इतकं खरं असेल असं मला स्वप्नात देखील वाटलं नव्हतं. काही म्हणा, आपला मेंदू पण काय सॉलीड यंत्र आहे ना? योग्य नोंदी न ठेवता भलभलत्याच ठेवतो. मी सगळ्या परीक्षा (कशाबशा का होईना) पास झाल्याची मेंदूत काहीच कशी नोंद नाही? आहे ती फक्त परीक्षा आल्यावर तंतरण्याची किंवा परीक्षा हुकल्याची.

का बरं हे परीक्षेचं भूत अजूनही पछाडतंय मला? माझ्या डोक्याला जबरी भुंगा लागला आणि माझी प्राणप्रिय झोप उडाली. अशा किती परीक्षा दिल्या मी? शाळेपासून विद्यापीठापर्यंतच्या सर्व परीक्षा... अधिक स्कॉलरशिप नावाच्या दोन भीषण परीक्षा.. त्यात एसेसीच्या, अनाठायी गाजावाजा झालेल्या, मी कष्ट घेऊन विसरायचा प्रयत्न केला तरीही इतरांनी टोचून टोचून सतत लक्षात आणून दिलेल्या, परीक्षेचा विशेष उल्लेख हवा.. मग नोकरी साठी दिलेल्या परीक्षा आणि मुलाखती.. या सगळ्यांनी पुरेसा छळ होत नाही म्हणून मायक्रोसॉफ्ट, ऑरॅकल सारख्या बड्या बड्या धेंडांनी काढलेल्या त्यांच्या त्यांच्या प्रमाणपत्र परीक्षा!

कधी कधी तर मला वाटतं की माणसानं माणसावर केलेला बौध्दिक अत्याचार म्हणजे परीक्षा. एकेक विषय म्हणजे लांब पल्ल्याची शोकांतिका.. सुरवातीचा आणि मधला भाग थोडा फार वेगळा असला तरी शेवट एकच.. तोंडाचं पाणी डोळ्यावाटे बाहेर काढणारा. शाळेत चित्रकला या विषयानं मजबूत काव आणल्याचं मला चांगलं स्मरतंय. माझं नि चित्रकलेचं पीढीजात वैर.. आमच्या घराण्यात एकही चित्रकार झाला नाही हा त्याचा ठसठशीत पुरावा! खुराड्यापेक्षा आकाराने मोठ्या कोंबड्या, अर्धांगवायू झाल्यासारखी वाटणारी माणसं असे माझ्या चित्रांचे काही ठळक नमुने.. नाही म्हणायला, एक चित्र मला त्यातल्या त्यात जमायचं - दोन डोंगर, मधे उगवणारा सूर्य, एक वाहणारी नदी, उडणारे पक्षी इ.इ. बाकी माझी चित्रं, कोंबडीच्या पायांना रंग लावून तिला कागदावर भांगडा करायला लावल्यास जे काही होईल, तशी असायची.. मॉडर्न आर्ट म्हणून नक्की खपली असती.. पण दुर्देवाने माझ्या चित्रकलेच्या मास्तरला तेवढी समज नव्हती.. आणि भारत देश एका अभिजात कलावंताला मुकला. मास्तरनं मला काठावर पास करून वरच्या वर्गात ढकलून द्यायची सहृदयता दाखवली म्हणून वाचलो, नाहीतर आयुष्यभर शाळेतच रहायची वेळ आली असती.. अर्थात् नुसता मीच वाचलो असं म्हणणं तितकसं बरोबर नाही.. मास्तरही वाचला असं म्हणायला पाहीजे खरं. आता तर मला हे दुसरंच कारण जास्त उचित वाटायला लागलंय.

चित्रकला विषय सुटल्यावर मी सुटलो असं वाटलं होतं पण गणित, विज्ञान यातल्या आकृत्यांनी परत डोकं उठवलं. आकृत्यांमधे तर काय सरळ रेषाच जास्त करून काढायच्या असतात.. पण पट्टी पेन्सील वापरून देखील माझ्या रेषा कधी सरळ यायच्या नाहीत. कधी पट्टीला नको तिथे पडलेल्या खळ्या माझ्या रेषांना पडायच्या, कधी पेन्सीलीच्या पिचलेल्या टोकामुळे दोन दोन सरळ रेषा यायच्या, कधी रेघ मारताना पट्टीच हलायची, तर कधी पट्टीवर ठेवलेल्या बोटाचा आकार रेघेला प्राप्त व्हायचा. भूमितीतले माझे त्रिकोण क्वचितच तीन कोनी व्हायचे. कधी टेस्टट्युबच्या रेघा सरळ मारण्यात महान यश मिळालंच तर ते क्षणभंगुर ठरायचं.. कारण त्या दोन समांतर रेघा, रेल्वेचे रूळ जसे लांबवर पाहिल्यावर एकमेकांना भेटल्यासारखे वाटतात, तशा भेटायच्या.

इतिहासात माझा दारुण पराभव हमखास ठरलेला. 'अफझलखानाचा वध कुणी केला, सांग' असं मास्तरनं दरडावून विचारलं की 'मी.. मी नाही केला' एवढंच चाचरत चाचरत सांगू शकायचो. इतिहासाची परीक्षा म्हणजे, कुणी कोणावर कधी हल्ला केला, कुठल्या राजानं काय सुधारणा केल्या, अमुक राजाचा जन्म केव्हा झाला असल्या निव्वळ टिनपाट प्रश्नांची बजबजपुरी.. यांचा अभ्यास पाठांतर न करता कसा करणार? एके दिवशी वैतागून 'अभ्यास कसा करावा' असं एक पुस्तक घरी आणलं. त्यात त्यांनी विषय नीट वाचून त्याचे मुद्दे काढावेत व त्यांच रोज मनन करावं असं लिहीलं होतं. सनावळ्यांचे काय डोंबल मुद्दे काढणार? फायदा एवढाच झाला की पाठांतराला मनन असा नवीन शब्द समजला.

त्याच पुस्तकात उत्तरं कशी लिहू नयेत याचंही एक उदाहरण होतं. प्रश्न होता, 'शिवाजी महाराजांच्या राज्याभिषेकाचे वर्णन करा'. उत्तर होतं, 'अहाहा! काय तो राज्याभिषेकाचा थाट! अहाहा! काय ती त्यांची भवानी तलवार! अहाहा! काय ते त्यांचे सिंहासन'. असे बरेचसे 'अहाहा' झाल्यावर उजव्या बाजुला लाल अक्षरात परीक्षकानं 'अहाहा! काय ते मार्क!' असं लिहून पुढे मोठ्ठ शून्य काढलं होतं. हे उत्तर चुकीचं कसं काय आहे हे मला अजूनही कळलेलं नाहीये.

इतिहास, भूगोल, नागरिकशास्त्र, इंग्रजीतली स्पेलिंग, व्याख्या, प्रमेय, संस्कृत हे आणि असे इतर कितीतरी गनीम तर केवळ मननाचे आयटम. परीक्षा आली की धुण्याची काठी घेऊन मी मननाला बसत असे. प्रश्नाचं उत्तर वाचायचं नि मग मोठमोठ्या आवाजात (घरच्यांना कळलं पाहीजे ना, मी अभ्यास करतोय ते), पुस्तक बंद करून, ते म्हणायचं. मग पुस्तक उघडून सगळं बरोबर आलं की नाही ते पहायचं. चुकलं की जोरात काठी आपटायची. या भानगडीत किती काठ्या मोडल्या याचा हिशेब आमच्या दुकानदाराकडे असेल. नंतर नंतर परीक्षा जवळ आली की आई धुण्याची काठी लपवून ठेवायला लागली. माझ्या पुढील शैक्षणिक र्‍हासाला ते एक मोठ्ठ कारण झालं.

कॉलेजच्या पहिल्या वर्षी जीवशास्त्र नामक जीवघेणं शास्त्र जीव खाऊन मागे लागलं. जगातल्या निरनिराळ्या जीवांचे वर्गीकरण करणे हा या शास्त्राचा आवडता छंद! माझ्या मते जगात फक्त दोनच प्रकारचे जीव होते.. एक पिडणारे आणि दुसरे पिडलेले.. पण आमच्या बाईचा पुस्तकी ज्ञानावर गाढा विश्वास असल्याने माझं सुटसुटीकरण तिच्या पचनी पडलं नाही. शिवाय, या विषयात येता जाता अगणित चित्रं काढायला लागायची.. त्यानं माझं उरलं सुरलं अवसान गळालं. त्यातल्या त्यात मला अमिबाचं चित्र थोडं फार जमायचं.. कारण कुठल्याही प्राण्याची मी काढलेली चित्रं साधारण अमिबा सारखीच यायची.. पण मी अमिबा म्हणून काढलेल्या माझ्या चित्रास, 'हे काय काढलंय?' असा हिणकस शेरा आमच्या कॉलेजच्या जीवशास्त्राच्या बाईनं मारला.. त्यानंतर मात्र मी पहिल्या संधीला त्या शास्त्राला कायमचा रामराम ठोकला.

गणित, शास्त्र हे विषय नस्ते उपद्व्याप, चांभारचौकशा आणि नस्ती उठाठेव करणार्‍या काही विकृत लोकांनी जन्माला घातलेत. आर्किमिडीज हा विकृत माणूस होता. त्याशिवाय तो रस्त्यावर त्या विशिष्ट अवस्थेत कसा पळाला असता? भारतात पळाला असता तर लोकांनी त्याला परत त्याच्या टबमधे घालून बुडवला असता. त्रिकोणाच्या कोनांची बेरीज १८० अंश का असते? लोखंड पाण्यात बुडते पण लोखंडी जहाज का तरंगते? असल्या प्रश्नांना चांभारचौकशा आणि त्याची उत्तरे शोधण्यासाठी केलेल्या उद्योगांना नस्ते उपद्व्याप म्हणायचं नाही तर काय म्हणायचं? काटकोन त्रिकोणातल्या दोन बाजुंच्या लांबीवरून तिसर्‍या बाजूची लांबी काढायचं सूत्र पायथागोरसनं काढलं त्याला नस्ती उठाठेव या शिवाय अन्य काही समर्पक शब्द नाही. हा द्राविडी प्राणायाम करण्यापेक्षा सरळ तिसर्‍या बाजूची लांबी मोजावी ना?

भाषा विषय पण चांगले पीळदार असतात. मराठी मातृभाषा असूनही तिचा अभ्यास करताना तिच्याबद्दलचा अभिमान वगैरे गळून पडायचा. अमुक अमुक वृत्त चालवा म्हंटलं की माझ्या मनात निवृत्तीचे विचार घोळायचे. सगळ्यात जालीम प्रकार म्हणजे रसग्रहण. बालकवींच्या फुलराणी कवितेचं माझं सरळसोप्पं, निरागस रसग्रहण असं सुरु व्हायचं - 'फुलराणीचा वेळ जात नव्हता म्हणून ती गवतावर खेळत होती'.. कशाचंही काय रसग्रहण करायचं? उद्या, 'भैरु उठला, भैरुनं दात घासले, नाश्ता करून भैरु गवतावर खेळत बसला', याचंही रसग्रहण करा म्हणतील. संस्कृतच्या परीक्षेत भाषांतरं पाठ केली की पोटापाण्यापुरते मार्क मिळायचे. परीक्षा आली की गाईड आणि काठी घ्यायची, की सुरु - झक्कू ताड्या घोट्या, घण घण घण. इंग्रजी भाषेत स्पेलिंग आणि उच्चार यांचा एकमेकांशी नाममात्रच संबंध आहे. उदा. कर्नल या शद्बाचा उच्चार मराठी माणसानं केला असावा किंवा स्पेलिंग बोबड्या माणसानं केलं असावं याबद्दल तुमचं काय मत आहे? इंग्रजीतून निबंध लिहीणं ही मोठ्ठी सर्कस होती.. आधी मराठीतून वाक्य तयार करायचं, मग त्यासाठी मनातल्या मनात इंग्रजी शब्द शोधायचे. ते कधी सापडायचे नाहीतच. मग मराठी वाक्य बदलून परत शोध चालू. हे सगळं करता करता वेळ संपायला आला की मी टेन्स होऊन वाक्यांच्या टेन्सचा खून करायचो.

असे कितीतरी विषय आणि त्यांच्याशी झालेल्या खडाजंगी लढाया! एक एक विषय मास्तरांनी डोक्याला गिरमिट लावून घुसवला. परिणामतः डोकं सच्छिद्र झालं व त्यात काहीच शिल्लक राहीलं नाही. मग डोकं गमावलेल्या मुरारबाजी प्रमाणे मी परीक्षा लढलो यात नवल ते काय? आणि आता इतक्या परीक्षांतून गेल्यावर चरकातून बाहेर पडलेल्या उसाच्या चिपाडासारखं वाटतंय.

असो. आता मी थकलोय. फार झोप यायला लागलीय. हे वाचून तुम्हाला असली स्वप्नं न पडोत एवढीच प्रार्थना! एवढा सखोल विचार करूनही शेवटी स्वप्नांचं मूळ सापडलं नाही ते नाहीच. तुम्हाला काही सुचलं तर सांगा. शुभ पहाट!

--- समाप्त --

Tuesday, April 14, 2009

भेजा फ्राय!

"नमस्कार, ब्रिटीश टेलिकॉमवर आपलं स्वागत आहे. कृपया पुढील पर्याय कान देऊन ऐका आणि योग्य तो पर्याय निवडा", फोनवरून धमकीवजा सूचना आली. मी घर बदलतोय हे मला बी.टी.ला सांगायचं होतं. त्याचं काय आहे.. आम्हाला अधूनमधून घर बदलल्याशिवाय चैन पडत नाही. वर्षानुवर्ष एकाच घरात काय रहायचं? शीss!.. एकाच गावात रहात असलो तरी काय झालं? काहीतरी नवेच करा ही त्या मागची प्रेरणा, हल्लीच्या भाषेत - ड्रायव्हिंग फोर्स!

पर्यायांचं पाल्हाळ लागलं, मी कान दिलेलाच होता, फक्त पर्याय निवडणं बाकी होतं.
"तुम्हाला नवीन टेलिफोन कनेक्शन घ्यायचं असल्यास १ दाबा."
"तुम्हाला नवीन बीटी ब्रॉडबँड हवे असल्यास २ दाबा."
"तुमच्या बीटी ब्रॉडबँडबद्दल काही विचारायचे असल्यास ३ दाबा."
"तुम्हाला टेलिफोनच्या बिलाबद्दल काही शंका असल्यास ४ दाबा."
"तुमचा टेलिफोन बिघडला असल्यास ५ दाबा."
"वरील पैकी काहीच करायचे नसल्यास ६ दाबा", मी ६ चं बटण दाबलं.

"बीटीच्या नवीन ऑफर्सबद्दल माहिती हवी असल्यास १ दाबा"
"बीटीच्या कस्टमर सर्व्हेमधे भाग घ्यायचा असल्यास २ दाबा"
"टेलिफोन कनेक्शन बंद करायचं असल्यास ३ दाबा"
"वरील पैकी काहीच करायचे नसल्यास ४ दाबा". जसं आपण गल्लीतल्या भँक भँक करणार्‍या कुत्र्याकडे थोडा वेळ बघतो अन मग दुर्लक्ष करतो, तसं माझं झालं.. त्यामुळे मला शेवटचा पर्याय "वरील पैकी काहीच करायचे नसल्यास फोन ठेऊन द्या" असा वाटला.. फोन ठेवणारच होतो तेवढ्यात मला ते मूळ वाक्य लख्खं दिसलं आणि मी ४ चं बटण दाबलं. परत भली मोठी भँक भँक झाली.. बरेचसे पर्याय उलथे पालथे करत एकदाचा घर बदलण्याच्या पर्यायाला पोचलो. मग "तुमचा कॉल आम्हाला महत्वाचा आहे. सध्या आमची सर्व माणसं कामात गढलेली आहेत. कृपया प्रतीक्षा करा."... ढॅणटॅण ढॅणटॅण ढॅणटॅण ढॅणटॅण ढॅणटॅण ढॅणटॅण ..."तुमचा कॉल आम्हाला महत्वाचा आहे. सध्या आमची सर्व माणसं कामात गढलेली आहेत. कृपया प्रतीक्षा करा."... ढॅणटॅण ढॅणटॅण ढॅणटॅण ढॅणटॅण ढॅणटॅण ढॅणटॅण ... असं भलं मोठ्ठं लूप सुरु झालं, ते चांगलं २० मिनिटं चाललं. त्यानंतर एका कामात गढलेल्या बाईला टीपी करायचा मूड आला आणि केवळ कीव येऊन तिनं माझा कॉल घेतला.

"गुडमॉर्निंग. मा नेमिजॅना, हौकॅना हेल्प्यूs?" अनेक शब्दांच्या अनेक संध्या (संधीचं अनेकवचन) करून वाक्य फेकल्यामुळे तिचं नाव समजून घेण्याची संधी मला मिळाली नाही.
"गुडमॉर्निंग! मी घर हलवतोय. मला टेलिफोन पण हलवायचा आहे, नवीन जागी." फार लांबड लावली तर ती फोन ठेऊन देईल या काळजीनं मी पटकन मुद्द्याचं बोललो.
"तुमचा टेलिफोन नंबर काय?"
"०१८६५ ३४४ २३२"
"तुमचं नाव काय?"
"चिंतामण गोखले"
"तुमचा पत्ता काय?"
"१८, ऑक्सफर्ड स्ट्रीट, ऑक्सफर्ड, ओएक्स १, ४एमडी"
"४एनपी?"
"नाही, नाही. एम अ‍ॅज इन मेरी, डी अ‍ॅज इन डेव्हिड", फोनवर कुणालाच पहिल्या फटक्यात माझा पोस्टकोड कळत नाही, त्यामुळे मेरी व डेव्हिडशी नाळ जोडणे हा सवयीचा भाग होऊन गेला आहे.
"तुमचा अकाउंट नंबर?"
"२३२४४३५६"
"थँक्यू मि. गॉखाल. तुमचा नवीन पत्ता सांगा"
"२५, लंडन रोड, ऑक्सफर्ड, ओएक्स २, ४एनपी"
"४एमडी?"
"नाही, नाही. एन अ‍ॅज इन नॅन्सी, पी अ‍ॅज इन पीटर"
"मघाशी तुम्ही ४एमडी सांगीतलंत?", लहानपणी ही नर्सच्या हातातून डोक्यावर पडली होती का? काय हा ग्रेड वन मठ्ठपणा? कसाबसा राग गिळून मी विनोद केला.. "हा! हा! दॅट वॉज व्हेरी फनी, सुझॅना! तो माझ्या जुन्या पत्त्याचा पोस्टकोड आहे. मी परत त्याच घरात नाही चाललो. हा! हा!". अशावेळेला पलिकडच्या बाईचं नाव घेतलं की तिला बरं वाटतं आणि ती थोडी जास्त मदतोत्सुक होते असा माझा अनुभव आहे.
"ओ! आsसी! पण माझं नाव सुझॅना नाही, अ‍ॅना आहे", बोंबला.. माझ्या भरवशाच्या अनुभवाने पडक्या चेहर्‍याला जन्म दिला.. तिला तो दिसत नाहीये ते किती छान!
"ओ! अ‍ॅम सो सॉरी, अ‍ॅना", कसंबसं अपेक्षाभंगाचं दु:ख दाबलं.
"इट्स ओके! तुम्ही कधी पासून तिकडच्या घरी जाणार?", ते तिनं असं काही विचारलं की माझ्या मनात 'निघाले आज तिकडच्या घरी' चे सूर नांदु लागले.
"७ फेब्रुवारी पासून! तिथे बीटीची लाईन उपलब्ध आहे का? नसेल तर मला त्यासाठी लागणारे १२०पौंड भरायचे नाहीत". इंग्लंडमधे असलो म्हणून काय झालं? कोकणस्थी बाणा थोडाच सोडणार होतो मी!
"लेम्मी चेक दॅट!" थोडा वेळ टाईपण्याचा आवाज आला. "ओके! मि. गॉखाल, सॉरी टु कीप यू वेटिंग! तिथे बीटीची लाईन उपलब्ध आहे. तुम्हाला कसलाही खर्च येणार नाही. तुमचा फोन ९ फेब्रुवारीला सकाळी चालू होईल, तुमचा टेलिफोन नंबर आहे तोच राहील. आत्ता आमची सिस्टिम डाऊन आहे, सुरु झाली की तुमची ऑर्डर काढते. आणखी काही सेवा हवी आहे का?".
"नाही. नाही. सध्या एवढं पुरे आहे. थँक्यू! बाय!" हुश्श करून फोन ठेऊन दिला. एक काम झाल्यानं जरा बरं वाटलं!

माझ्या घरातलं एओएलचं ब्रॉडबँड बीटीच्या लाईनवर चालतं. म्हणून, एकदा बीटी सुरु झालं की एओएलला फोन करून ते हलवायचा प्रपंच करायचं ठरवलं होतं. यथावकाश नवीन घरात गेलो. ९ तारखेला सकाळी फोन सुरु झाला का ते बघितलं. त्याच्यात कसलीही धुगधुगी नव्हती. घरात आणखी एक फोनचं सॉकेट आहे का ते पाहिलं. ते नव्हतंच. आता परत बीटीला फोन करणं आलं.. मला टेंशन आलं.. इंग्लंडमधे असल्या कामाचे फोन फुकट नसतात.. मोबाईलवरून फोन लावला.. पैसे जास्त पडणार होते.. पण काही इलाज नव्हता.. मनाचा हिय्या करून फोन लावला. अनंत पर्यायातून मार्ग काढत, मेंदुला झिणझिण्या आणणारं ढॅणटॅण ढॅणटॅण संगीत ऐकल्यावर एकदाचा बाईचा आवाज कानावर पडला.
"गुडमॉर्निंग. मा नेमिझेलन, हौकॅना हेल्प्यूs?", या बाईचं नाव काय असावं? एक गूढ प्रश्न.. यावेळेला मी भलतं सलतं नाव घेऊन घोळ घालणार नव्हतो. परत एकदा माझी उलटतपासणी झाली आणि तिनं बाँब टाकला.
"मि. गोक्-हेल तुमचा फोन ११ तारखेला सुरु होईल."
"का? मला तर ९ तारखेला सकाळीच सुरु होईल म्हणून सांगीतलं होतं"
"हो का! मला तर इथं तशी काहीच नोंद दिसत नाहीये! मी आता परत ऑर्डर काढते", म्हणजे अ‍ॅना ऑर्डर काढायची विसरली होती तर.. किंवा अ‍ॅनाची सुझॅना केल्याबद्दल तिनं मला कॉल सेंटर पुरस्कृत शिक्षा दिली होती.
"ठीक आहे. थँक्यू! बाय!" वैतागून फोन ठेऊन दिला. आयुष्यात माणसाला इतर भोग कमी पडतात असं वाटून आकाशातल्या बापानं हा कॉल सेंटरचा भोग आपल्या मागे लावला असेल का?

११ तारखेलाही फोन सुरु न झाल्यानं माझा धीर खचला.. आता काय झालं असेल?.. परत ढॅणटॅढॅणच्या तालावर वाजत गाजत दाखल झालो.
"गुडमॉर्निंग. मा नेमिज्कॅथी, हौकॅना हेल्प्यूs?". सगळ्या खानदानाची चौकशी झाल्यावर माझ्या समस्येला वाचा फोडली.
"मि. गॉखाले, आमच्याकडे सगळा सेटप झाला आहे. तुमच्या इथे दोन फोनची सॉकेट्स आहेत का?", हिनं तर मला इटालियनच करून टाकला.
"मला तरी नाही दिसली"
"तुमच्या सॉकेटवर बीटी लिहीलेलं आहे का?"
"नाही गं बाई! त्यावर सॉकेट असं पण लिहीलेलं नाही", वैताग वाक्यावाक्यातून कारंजासारखा थुई थुई उडायला लागला.
"मग मी इंजिनिअरला तुमच्या घरी भेट द्यायला सांगते"
"नको. नको. त्याचा खर्च मला परवडणार नाही"
"एकूण खर्च, लाईन दुरुस्त करायचे १२० पौंड अधिक इंजिनिअरचे तासाला १०० पौंड, इतकाच होईल फक्त". फक्त दोन-तीनशे पौंडाचा फणस? मला राणीचा नातू वगैरे समजते की काय ही?
"हे बघ. मी फोन इकडे हलवायच्या आधी मला काही खर्च पडणार नाही याची खात्री केली होती. आता कसला खर्च पडेल म्हणून सांगतेस? मला नको तुमचा फोन. मला ऑर्डर कॅन्सल करायचीय आता"
"आता कॅन्सल करायची असेल तर १२ महिन्यांचं फोनचं भाडं भरावं लागेल, १३२पौंड फक्त"
"काय? का नाही कॅन्सल होणार?"
"मी काही करु शकत नाही त्याबाबतीत. आमची सिस्टम तुम्हाला १२ महिन्याचं भाडं भरल्याशिवाय कॅन्सल करु देत नाहीये"
"मला तुझ्या बॉसशी बोलायचंय"
"ठीक आहे. थँक्यू फॉकॉलिंग बीटी". त्याच्यावर मी आभार न मानताच फोन ठेवला, ठेवता ठेवता तिच्या ७ पिढ्या कॉल सेंटरवर जातील असा जळजळीत शाप दिला.


बराचवेळ ढॅणटॅढॅणचा मारा सहन केल्यावर एकजण 'काय शिंची कटकट आहे' थाटात उगवला, निदान मला तरी तसं वाटलं.
"गुडमॉर्निंग. मा नेमिज्पिटर, हौकॅना हेल्प्यूs?". ही फोनवरची भुतं आपली नावं का सांगतात? मला काय घेणं आहे ह्याच नाव पीटर आहे, की ज्युपीटर आहे, की रिपीटर आहे त्याच्याशी? उसन्या उत्साहाने त्यानं मला ते नेहमीचे प्रश्न विचारले. या रेटनं माझं नाव, गाव पत्ता अख्ख्या बीटीला माहीत होणार असा रंग दिसायला लागला होता. मला फोन कॅन्सल करायचा आहे असं त्याला स्वच्छ सांगीतलं.
"ओह! तुम्ही सोडून जाताय याचं फार दु:ख आहे आम्हाला. तुम्हाला १३२ पौंड भरायला लागतील". हा काय न्याव? तुम्हाला फार दु:ख आहे ते मला १३२ पौंडाचा दांडु लावून हलकं करायचं काय रे टोणग्या तुला? आँ!
"हे बघ! मी तो फोन वापरला नाही. त्याचे पैसे मी भरणार नाही", माझ्या अंगात लो. टिळक संचारले.
"सॉरी मि. गोहेल! तो निर्णय मी घेऊ शकत नाही". आयला, यानं तर माझ्या नावातल्या 'के'ला सायलेंसर लावून नरकात पाठवला.
"मग कोण घेऊ शकतं?"
"तुम्हाला कस्टमर सर्व्हिसला जायला लागेल."
"आँ? मग मी आत्ता आहे कुठे?"
"सर! तुम्ही अकाउंट्सला आहात", त्या गधडीनं मला बॉसच्या ऐवजी अकाउंट्सच्या तोंडी दिला होता तर.
"अरे बाबा! मी त्या बाईला तिच्या बॉसकडे पाठव म्हणून सांगीतलं होतं. मला तिकडे पाठवशील का प्लीज?" आवाजात शक्य तितका गोडवा आणून मी साकडं घातलं.
"हो सर! मी पोचवतो तिकडे", आणखी कुठे कुठे पोचवणार आहेत कुणास ठाऊक, नरकात पोचवून तर झालं आहेच.

ढॅणटॅढॅण "गुडमॉर्निंग. मा नेमिज्रायन, हौकॅना हेल्प्यूs?". गुन्हेगाराची नेहमीची चौकशी झाली. प्रथम त्याला मी कुठल्या विभागात आलोय ते विचारलं.
"सर्व्हिस डिपार्टमेंट मि. गोखले. मी आपल्याला काय मदत करु शकतो?", त्या हलकटानं मला चांगलाच पोचवलाय की.. याला टेलिकम्युट म्हणतात की टेलिफिरक्या? असो. 'माझ्या डोक्याचं सर्व्हिसिंग करायचंय' हे म्हणायची ऊर्मी दाबली. माझं नाव बरोब्बर उच्चारल्यामुळे मला बरं वाटलं होतं, हे नक्की.
"अरे पण मला कस्टमर सर्व्हिसला पाठवायला सांगीतलं होतं. तू तरी मला तिकडे पाठवशील का प्लीssज?" माझा सूर चांगलाच आर्त झाला असणार, कारण मला घरघर लागल्यासारखं वाटलं.
"हो सर! त्याआधी तुम्हाला एक सांगायचंय. इंजिनिअर तुमच्या घराकडे जायला निघालाय. अर्ध्या तासात तो पोचेल. तुम्ही त्याआधी घरी जाऊ शकाल का प्लीssज?", हा मला खरंच विनंती करतोय की नक्कल?
"थॅक्यू! बाय!" मी फोन आदळला आणि ऑफिसमधून धावत पळत घरी आलो. फोन हलवण्याचं एक य:कश्चित प्रकरण बघता बघता चांगलंच वातुळ झालं होतं. त्यात दोन-तीनशे पौंडानं माझा चलनफुगवटा कमी होणार याचं प्रचंड दु:ख! बीटीच्या धनुष्यातून इंजिनिअरचा बाण, मी प्रत्यंचा सोडली नव्हती तरी, सुटला होता.. माझ्या खिशाला तो केवढं भोक पाडतोय ते जड अंतःकरणाने बघण्याशिवाय मी काहीही करु शकत नव्हतो.

इंजिनिअरनं बीटीची लाईन जिथपर्यंत येते तो घराचा भाग शोधला. तिथं नुसता प्लॅस्टिकचा ठोकळा होता, त्याला सॉकेटच नव्हतं. ते त्यानं बसवलं, तरीही फोन चालू होईना. तो घालवत असलेल्या प्रत्येक मिन्टागणिक माझा खिसा पौंडापौंडाने हलका होत होता. नंतर तो खांबावर चढला आणि तिथं काहीतरी खुडबुड करायला लागला. त्याला त्या खांबालाच लटकवून, खालून मिरच्यांची धुरी द्यायची तीव्र इच्छा मला झाली.. महत्प्रयासानं ती दाबली. तो परत आला. त्यानंतर मात्र फोन चालू झाला नि लगेच मी त्याला कटवला. त्यानंतरची बिलं मी श्वास रोखून, धडधडत्या छातीनं उघडत होतो, पण, आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे, बीटीने आजतागायत कसलेच पैसे मला लावलेले नाहीत. उलट काही दिवस फोन बंद राहिल्यामुळे काही पौंड मला क्रेडिट केले. हे कसं झालं असेल? चांगला प्रश्न आहे, ज्याचं उत्तर मला मुळीच जाणून घ्यायचं नाहीये. तुम्ही उत्तर शोधायचा प्रयत्न केल्यास तुमच्या डोक्याची १०० शकलं होऊन तुमच्याच पायाशी लोळू लागतील.

बीटीचा किल्ला फत्ते झाला असला तरी अजून एओएलचा गड सर करणं बाकी होतं. सर्व धीर एकवटून फोन लावला. विविध पर्याय व रँटॅटॅ रँटॅटॅ "तुमचा कॉल आम्हाला महत्वाचा आहे, सध्या आमची सर्व माणसं कामात गढलेली आहेत, कृपया प्रतीक्षा करा", या चक्रव्यूहातून एका अदृश्य बाईपाशी येऊन ठेपलो. नाव, गाव, पत्ता, जन्मतारीख, 'डाव्या पायाला बोटं किती?' असली टुकार, निरर्थक वळणं घेत घेत गाडी स्टेशनला आली.
"२० वर्किंग दिवस लागतील", तिनं विजयोन्मादानं निकाल दिला.
"काय? २०? कसं काय? माझा फोन नंबर तर तोच आहे"
"म्हणून तर जास्त वेळ लागेल. नंबर बदलला असता तर कमी वेळ लागला असता". मला कळत नाही म्हणून काहीही बंडला मारायच्या काय?
"बरं! ठीक आहे. तू मला काही पर्याय ठेवला नाहीयेस"
"तसं साधारणपणे १५ दिवसाच्या आत होतं, पण आम्ही नेहमी जास्त सांगतो". आहे की नाही चालुगिरी?

दर आठवड्याला नेट सुरु झालं की नाही ते नेमाने बघत होतो. ३ आठवड्यांनी धीर सुटला. परत चक्रव्युहात प्रवेश केला.
"तुमची ऑर्डर नाहीये", त्या बाईनं माझ्या पायाखालचं कार्पेट काढून घेतलं.
"नाहीये म्हणजे काय? गेली कुठे?"
"सॉरी सर! मला माहीत नाही"
"माझं अकाउंट? ते तरी आहे का?"
"नो सर! ते बंद झालंय ९ फेबला"
"आँ! बंद झालं? असं कसं बंद झालं. आणि बंद झाल्यावरसुध्दा तुम्ही माझ्याकडून पुढच्या महिन्याचे पैसे कसे घेतले?"
"सॉरी सर! मला माहीत नाही. तुम्हाला हवं असेल तर मी परत ऑर्डर घालीन बापडी"
"हो. घाल. पण यापुढे २० दिवस लागणार?"
"नाही. नाही. यावेळेला आम्ही १० दिवसात करू"
"ठीक आहे. पण त्या ऑर्डरचा नंबर मला दे". हे म्हणजे दुधानं तोंड पोळलं की....
"ओके! हा नंबर घ्या, ७८७६४५२३". मी मुकाटपणे लिहून घेतला आणि आणखी काही दिवसांच्या नेट वनवासाची मानसिक तयारी केली.

दोन आठवड्यांनी परिस्थितीत ढिम्मसुध्दा फरक पडला नव्हता. माझ्याकडून अजून एका महिन्याचे पैसे मात्र निर्लज्जपणे काढून घेतले होते. आज लढायच्या तयारीनंच फोन फिरवला. बीटीच्या कारकुंड्यांनी 'गोखले' हा शब्द किती प्रकारे चालवता येतो याचे धडे दिलेच होते, त्यात एओएलच्या कारकुंड्यांनी घातलेल्या मौलिक भरीकडे दुर्लक्ष करीत मी कडाडलो.
"माझं ब्रॉडबँड अजून सुरु झालं नाहीये. माझा ऑर्डर नंबर ७८७६४५२३ आहे"
"सॉरी सर! असा नंबर अस्तित्वात नाही". आता नुसतं कार्पेट नाही तर आख्खी जमीन माझ्या पायाखालून काढून घेतली.
"असा कसा नाहीये? मी स्वतः मुद्दाम त्या बाईकडून नंबर मागून घेतला होता"
"सॉरी सर! इथं कुठलीही ऑर्डर दिसत नाहीये. पाहिजे तर मी नवीन ऑर्डर टाकते". अरे! ह्यांची सिस्टम आहे का ब्लॅकहोल? घातलेल्या ऑर्डरी गायब होतात म्हणजे भुताटकीच झाली म्हणायची! रागानं लालबुंद व्हायच्या ऐवजी एकदम काहीतरी आठवून मी शांत झालो. माझ्यासारख्याच कुण्या एका भंपक प्रोग्रॅमरने शेण खाल्लेलं असणार, दुसरं काय? मनाशी हसून मी त्या व्यवसायबंधूला उदार मनाने माफ केलं.. पण आज सोक्षमोक्ष लावायचाच होता.. युध्द पुढे सुरु झालं.
"हे पहा! तू नवीन ऑर्डर काही टाकू नकोस. त्यापेक्षा मला तुझ्या बॉसकडे पाठव"
"सर! मला इथून पाठवता येणार नाही, तुम्ही फोन ठेवा आणि हा दुसरा नंबर फिरवा"
"हो. मी फिरवतो. पण तिथं परत १७६० पर्याय देतील त्यातला कुठला घेऊ ते सांग"
"कस्टमर सर्व्हिसकडे जा, सर! ऑलराईट?" तिनं हसत हसत सांगीतलं. याला म्हणतात सर्व्हिस विथ अ स्माईल!

कस्टमर सर्व्हिसकडे गेल्यावर एक बारक्या भेटला. त्यानंही परत तेच तुणतुण लावलं. त्याची मदत होणार नाही हे मला माहिती होतंच. मी त्याला बॉसकडे पाठवायला सांगीतलं. थोडा वेळ रँटॅटॅ झाल्यावर एक जण अवतरला.
"माझं नाव चिंतामण गोखले, पत्ता अमुक अमुक, जन्मतारीख अमुक अमुक, तू काय करतोस ते सांग", मी तिरसटपणे त्याच्यावर डाफरलो.
"सर! तुमचा अकाउंट नंबर राहिला". हा गृहस्थ म्हणजे स्थितप्रज्ञ कसा असावा याचं उत्तम उदाहरण!
"१२३४५५६७८९", मी अजून तिरसटपणा केला.
"सर! सर! एवढा मोठ्ठा नंबर नसतो"
"दहा, अकरा, बारा, तेरा", माझा पारा १००च्यावर गेला होता.
"सर! सर! तुमची काहीतरी चूक होतेय! एवढा मोठ्ठा नंबर नसतो आमच्यात"
"माहिती आहे मला. मी राग शांत करण्यासाठी १ ते १०० आकडे म्हणत होतो. माझा नंबर गेला खड्ड्यात! तू काय करतोस ते सांग", मी गुरगुरलो.
"सर! मी फर्स्ट लेव्हल सपोर्टला आहे". मघाच्या गाढवानं मला बॉसकडे पाठवायच्या ऐवजी दुसर्‍या एका बारक्याकडे पाठवला होता. माझ्या सर्व खंग्री शिव्याशापांना ते सगळे पुरून उरले होते. वर माझ्याशी उंदीरमांजराचा खेळ पण खेळत होते. शहाण्या माणसानं कोर्टाची पायरी चढू नये तसंच शहाण्या माणसानं कॉल सेंटरचे फोन फिरवू नये असंही म्हणायला पाहीजे. पण कलियुगात, कॉल सेंटर नुसत्या पाचवीलाच नाही तर पहिलीपासून सर्व इयत्तांना पुजलेलं आहे. हे कंपन्यांनी सामान्य माणसाची पध्दतशीर गळचेपी करण्यासाठी काढलेलं एक षडयंत्र आहे.
"मला तुझ्याशी बोलायंच नाही, तू बॉसकडे पाठव"

यावेळेला मात्र बॉसकडेच गेलो.. मलाही आश्चर्याचा धक्का बसला. सर्व परिस्थिती ऐकल्यावर तो म्हणाला, "सॉरी सर! सध्या ग्राहकांच्या खूप तक्रारी आहेत ऑर्डर्स गायब होण्याबद्दल. आता मी परत एक ऑर्डर काढतो"
"अरे भाऊ! जर ऑर्डर गायब होतायत तर तू काढून तरी काय उपयोग?", मी म्हंटलं. नक्की कुणाच्या डोक्यावर परिणाम झालाय? माझ्या की त्याच्या?
"नाही सर! मी लेखी ऑर्डर काढणारेय"
"ठीक आहे. मला ऑर्डर नंबर मेल कर अमुक अमुक पत्त्यावर. आणि माझ्याकडून उगीचच पैसे घेताहात ते परत करणार असं पण त्यात लिही"
"काळजी करु नका, सर! मी मेल पाठवतो"
"आता मी किती दिवस हरी हरी करु?"
"फक्त दोन आठवडे, सर!"

दोन आठवड्यांनी नेट सुरु झालं आणि मी सुटकेचा निश्वास टाकला. चला! आता परत घर हलवे पर्यंत, म्हणजे दोन-एक वर्ष तरी काळजी नाही. काही महिन्यांनी माझ्या बॉसने माझी दुसर्‍या गावी बदली झाल्याची कटु बातमी दिली आणि मला ब्रह्मांड आठवलं.. मनात म्हंटलं 'ओ नो! नॉट अगेन!"

-- समाप्त --