सोबती

पहाटेचे ६ वाजलेले असतात. मी कामावर जाण्यासाठी म्हणून गाडीपाशी येतो. उशीरा निघालो तर ऑफिसला जायला २ तासांच्यावर वेळ लागतो म्हणून लवकर निघण्याचा खटाटोप! गाडीवर भरपूर फ्रॉस्ट जमलेले असते. एकंदरीत थंडीचे दिवस उदासवाणेच असतात.. छोटा दिवस, जास्त अंधार, येताजाता धुकं व बर्फ, दणकट थंडी आणि भेसूर दिसणारे निष्पर्ण वृक्ष! शिव्या घालत घालत निरुत्साहाने बर्फ काढतो आणि गाडी घेऊन निघतो. हाताला लागेल ती सिडी सरकवून गाणी लावतो.

"आखोंमें तुम दिलमें तुम हो".. हाफ टिकट मधलं किशोर व गीता दत्तचं गाणं लागतं. पिक्चरमधले प्रसंग डोळ्यासमोर तरळू लागतात आणि हळूच ओठांच्या कोपर्‍यातून हसू फुटतं. मन प्रफुल्लित होतं. आपोआप मी गुणगुणायला लागतो. डोळ्यावरची झोप उडून जाते. मघाचा वैताग कुठल्याकुठे पळून जातो. परक्या देशात अचानक जुना जवळचा मित्र भेटल्याचा आनंद होतो. कधी एकदाचा संपतोय हा प्रवास असं वाटायच्या ऐवजी आता संपूच नये असं वाटतं!

हाफ टिकट मधे किशोरनं काय अशक्य अभिनय केलाय! कधी कधी असं वाटतं की दिग्दर्शक त्याला फारसं काही सांगायच्या फंदात पडला नसावा.. 'सेटवर जा आणि पाहीजे तो गोंधळ घाल!' एवढंच सांगीतलं असणार. हाफ टिकट म्हणजे किशोरच्या सर्किटपणाचा कळस आहे. एवढा भंपकपणा, वेडेपणा एखादा माणूस इतक्या सहजतेने कसा करू शकतो? त्यात भर म्हणजे त्याची गाणी आणि नाच! एका प्रसंगातील शम्मी बरोबरचा त्याचा नाच आयुष्यभर लक्षात रहातो. एकही संवाद नसताना किशोर नुसत्या नाचण्यानं कमालीचा हसवतो. हा पिक्चर पाहील्यावर मेहमूद, आसरानी सारखे नट त्याला सर्वश्रेष्ठ विनोदी नट का म्हणायचे ते मात्र कळतं!

किशोर पहिल्यांदा मला भेटला तेंव्हा मला असच एकटं एकटं वाटत होतं. आम्ही पुण्यात ६९ साली प्रथम आल्यानंतर मला सगळंच परकं होतं, ओळखी अजून व्हायच्या होत्या. त्याच वेळेला 'आराधना' आला आणि किशोर माझा पहीला मित्र झाला. गाता गाता माझ्या सारख्या अनेकांना त्यानं खिशात टाकलं. नंतरही कामानिमित्त वेगवेगळ्या देशात एकटं रहायची वेळ आली तेंव्हा किशोरच सोबतीला होता.

एखाद्या झर्‍यासारखा खळाळता आवाज.. मोकळा ताजा टवटवीत आणि नैसर्गिक.. तालीम करून घोटलेला नाही. तो गाणं शिकलेला नव्हता कदाचित त्यामुळे संगीताच्या बारीक सारीक नियमांपासून मुक्त होता. पण तो गाण्याचा मूड व प्रसंगाला योग्य असे निरनिराळे आवाज, चित्कार व शब्द असं काहीही घुसडून रंगत मात्र वाढवायचा. "एक चतुर नार" मधे "उम ब्रुम उम ब्रुम" पासून "किचिपुडताय" पर्यंत कुठल्याही भाषेत नसलेले विचित्र शब्द तो गाण्याला कसलीही बाधा न आणता सहजगत्या घालतो. परीणामी गाणं एका वेगळ्याच पातळीवर जातं. वास्तविक मन्नाडेनं हे गाणं कर्नाटकी ढंगात उत्कृष्टपणे म्हंटल आहे पण शेवटी लक्षात रहातो तो किशोर!

आपल्याला गाणं येत नाही हे तोही प्रामाणिकपणे कबूल करायचा. फार पूर्वी लतानं घेतलेल्या त्याच्या मुलाखतीत बोलता बोलता तो मधेच म्हणाला "तुम तो जानती हो लता! मुझे ये सा, रे, गा कुछ नहीं समझता". जर धुन काही दिवस आधी ऐकवली आणि तीवर किशोरला शांतपणे विचार करू दिला तर तो तिचं सोनं करतो हे स. दे. बर्मनच्या लक्षात आलं होतं. पुढे टेपरेकॉर्डर आल्यावर तो नवीन गाणं टेप करून ७-८ दिवस अगोदर त्याला ऐकायला द्यायचा. हीच पध्दत आर. डी. नं पण पुढे चालू ठेवली. मात्र "मेरे नयना सावन भादो" ची धुन ऐकल्यावर किशोरनं "ये मुझसे नहीं होगा" असं म्हणत ते गाणं गायला साफ नकार दिला. हे गाणं लता पण गाणार आहे हे कळल्यावर किशोरनं आरडीला "तू ते गाणं आधी लताच्या आवाजात रेकॉर्ड करून मला दे. मग मी ते पाठ करून जसच्या तसं म्हणतो" असं सुचवलं. टेप घेऊन किशोर गेला ते ८ दिवसानंतर उगवला. नंतर खुद्द आरडीनं "गाना सुननेके बाद ऐसा नहीं लग रहा था की वो पढकर या सीखकर गा रहे हैं! ऐसा लग रहा था की वो अपने मनसेही गा रहे हैं!" अशी पावती दिली. किशोर काम करत असलेल्या नौकरी पिक्चरला सलील चौधरीचं संगीत होतं. किशोरला शास्त्रिय संगीत येत नाही म्हंटल्यावर सलीलनं त्याला "छोटासा घर होगा बादलोंकी छावमें" हे गाणं द्यायचं नाकारलं. नंतर किशोरनं त्याला आपलं एक गाणं ऐकवून कसंबसं पटवलं. ते गाणं छान झालं, नंतर पुढे हाफ टिकट मधलीही गाणी सलीलनं त्याला दिली पण तरीही तो किशोरला गायक मानायचा नाही. तब्बल १८ वर्षांनंतर 'मेरे अपने' साठी सलीलनं किशोरचं "कोई होता जिसको अपना" हे गाणं केल्यावर त्याचं मत बदललं. "जी गोष्ट सचिनदाला समजली होती ती कळायला मला १८ वर्ष लागली" असं तो खेदाने म्हणाला.




त्याचं सगळच जगावेगळं व नाविन्यपूर्ण होतं. मूळचं आभासकुमार नाव सोडून किशोरकुमार हे नाव घेऊन त्याने चित्रपट सृष्टीत प्रवेश केला. त्याच्या भावाची, अशोककुमारची, त्यानं अभिनेता व्हाव अशी इच्छा होती. पण गाण्यातलं सारेगम पण माहीत नसलेल्या किशोरला गायक व्हायचं होतं. तो सैगलला गुरू मानायचा. एकदा स.दे. बर्मन अशोककुमारकडे आला असताना त्यानं किशोरला सैगलची नक्कल करताना ऐकलं. स.दे. नं त्याला स्वतःची शैली विकसीत करण्याचा सल्ला दिला. तो त्यानं ऐकला. किशोरची शैली त्याच्यावेळच्या व त्याच्यानंतरच्या पार्श्वगायकांपेक्षा फारच वेगळी आहे म्हणूनच त्याच्या दर्जाचा एकही गायक अजून झालेला नाही. स.दे. नं किशोरला घडवला. तोही त्याला आपला गुरू म्हणायचा. त्याच्या कुठल्याही कार्यक्रमाची सुरूवात स.दे. नं दिलेल्या गाण्यानं व्हायची. स.दे. गेल्यानंतर रेडिओ सिलोन वर किशोरनं त्याला श्रध्दांजली अर्पण केली. एक तासाचा कार्यक्रम किशोरनं केला. स. दे. च्या बर्‍याच गमतीजमती त्यानं स. दे. च्या बोलण्याची नक्कल करीत सांगीतल्या. जेंव्हा किशोरला अभिनयातून गाणी म्हणायला वेळ मिळत नव्हता त्या वेळची एक गोष्ट त्यानं सांगीतली. तेंव्हा तो कुठल्याच संगीतकाराला अगदी स.दे.ला सुद्धा तारखा देऊ शकत नव्हता. त्या काळात स.दे. नं त्याला रात्री घरी जेवायला बोलावलं. आग्रह करकरून त्याला प्रचंड खायला घातलं. शेवटी तो म्हणाला 'आता बास झालं सचिनदा! मला आता चालवणार पण नाही!'. ताबडतोब स. दे. नं नोकरांना सांगून घराच्या दार-खिडक्या बंद करवल्या आणि म्हणाला 'आता कुठे जाशील. चल, गाण्याची प्रॅक्टीस करू या!'. मिली चित्रपटाचे रेकॉर्डिंग चालू असतानाच स.दे. आजारी पडला. हॉस्पीटलमधे किशोर त्याला भेटायला गेल्यावर स.दे. नं त्याला नुकतच रेकॉर्ड झालेलं मिली मधलं 'बडी सूनी सूनी है' हे गाणं म्हणायला लावलं.

भावाच्या आग्रहाखातर तो अभिनेता झाला खरा पण त्यात त्याचं मन लागत नव्हतं. चलती का नाम गाडी, पडोसन, नई दिल्ली असे त्याचे काही पिक्चर फार गाजले पण गाण्यासाठी त्यानं अभिनय सोडून दिला. सेटवर किशोर लोकांना काहीतरी येडपटपणा करून सतत हसवत असे. दिल्ली का ठग च्या सेटवर त्यानं नूतनला विचारलं 'मैं तुम्हे पागल लगता हूँ ना?'. त्यावर नूतननं 'लगते हो? मुझे तो यकीन है!' असं सांगून त्याला खलास केला.




त्याच्या कार्यक्रमांच्या वेळी सूत्रसंचालन तो स्वतःच करत असे. पुण्यात झालेल्या कार्यक्रमात तो म्हणाला की डॉक्टरनं मला गाणी म्हणताना नाच न करण्याचा सल्ला दिला आहे. 'पर गाना और नाचना तो साथ मे होता है!" असं म्हणून त्यानं डॉक्टरचा सल्ला धाब्यावर बसवला आणि 'खैके पान बनारसवाला' हे गाणं जोरदार नाच करत सादर केलं. त्याचं बोलणं उत्स्फूर्त होतं व बोलता बोलता मधेच कुठल्या तरी गाण्याची गंमत सांगायचा आणि प्रॅक्टीस केलेली नसली तरी गायचा!

आणीबाणीच्या काळात संजय गांधीच्या कार्यक्रमात त्यानं गाणी म्हणायला स्वच्छ नकार दिला. त्याबद्दल त्याची गाणी रेडीओवर वाजवणं बंद झालं पण हा पठ्ठ्या शेवट पर्यंत माफी मागायला काही गेला नाही. शेवटी इतर लोकांनीच रदबदली केल्यावर त्याची गाणी परत सुरू झाली.

किशोरच्या सोबतीमुळं आज फार पटकन मी ऑफिसला पोचतो. सूरमयी व आनंदी दुनियेतून रूक्ष जगात प्रवेश करतो... किशोर काळाच्या पडद्याआड गेला असला तरी माझ्या कानाच्या पडद्याआड अजून शाबूत असल्याच्या आनंदाने!

-- समाप्त --

वयम् मोठ्ठम्? खोट्टम्!

कॉलेजात असताना मी भरपूर लांब केस ठेवले होते. रस्त्यात पोरी देखील वळून वळून बघत असत. त्या नजरा मत्सराच्या होत्या की 'काय ध्यान आहे' अशा अर्थाच्या होत्या यावर विचार करून मी त्रास करून घेत नसे. मला फार अभिमान होता केसांचा, पण देवाच्या मनात काही वेगळंच होतं! लांब केस ठेवण्याचं माझं ध्येय माझ्या बापाने न्हाव्याकरवी खुंटवलं. आपल्या पोटावर पाय आणणार्‍या लोकांचा कट उधळलाच पाहीजे या विचाराने पेटून त्या दिवशी न्हाव्याने एकदम मिलीटरी कटच मारला आणि दुप्पट पैसे लावले. हाय! हाय! मेरे बालोंके टुकडे हजार हुए कोई इधर गिरा कोई उधर!

कॉलेज संपून नोकरी लागेपर्यंत मी 'पांढरकेशी' झालो होतो. चार वर्षं नोकरी केल्यावर माझ्या कंपनीनं मला कंप्युटर शिकायला परत कॉलेजात पाठवलं. पहील्या दिवशी मी वर्गात पाऊल ठेवताच सगळी जन्ता मीच मास्तर आहे असं समजून खाडकन् उभी राहीली. मला असं वाटलं की जन्तेला माझ्या मागं मास्तर दिसला म्हणून मी वळून पाहीलं. मागं अर्थातच कुणी नव्हतं. खरा प्रकार लक्षात येताच 'काय मठ्ठ पोरं आहेत' अशी नजर टा़कून मी हसलो. पण ते हसण्यावारी नेण्याचं प्रकरण नव्हतं. हळूहळू माझ्या लक्षात यायला लागलं की इतर माणसं म्हणजे दुकानदार, रिक्षावाले इ.इ. माझ्याशी बोलताना मला 'काका' किंवा 'अंकल' म्हणायला लागलेत.

दोन वर्षांनी शिक्षण संपताच कंपनीनं मला अमेरीकेला पाठवलं. राहण्याची सोय आमच्या कंपनीतल्याच एका मुलाकडे केली होती. तिकडे गेल्यावर एके दिवशी तो मला त्याच्या नेहमीच्या भारतीय दुकानदाराकडे घेऊन गेला. आम्हाला बघताच दुकानदारानं त्याला विचारलं - "काय? आज बाबांना घेऊन आलास वाटतं?". केवळ केसांच्या रंगबदलामुळे मी एका पीढीची उंच उडी मारल्याची एक अस्वस्थ जाणीव झाली. आपल्याला मनातून अजून तरुण वाटतंय ना मग लोकांच्या बोलण्याला कशाला भीक घालायची असा सूज्ञ विचार करून मी त्याला माफ केलं. कधीतरी 'काय भुललासी वरलिया रंगा' याचा साक्षात्कार होऊन लोक माझे पांढरे केस बाजूला सारतील व त्याखाली उचंबळणारं माझं तरूण मन पाहतील असा मला दृढ विश्वास होता.

अमेरिकेतून परत आल्यावर घरच्यांनी माझ्या लग्नाचा घाट घातला. दणादण मुली पहायला सुरुवात झाली आणि नकारही तेवढ्याच दणादण यायला लागले. रस्त्यात पोरी ढुंकून सुध्दा बघत नव्हत्या. चुकून नजरानजर झालीच तर 'म्हातारचळ लागलाय मेल्याला!' असे भाव दाखवून नजर फिरविली जायची. नकार फक्त मुलींनाच येतात हा माझा भ्रम निघाला. 'नकारांचं कारण तुझ्या केसात आहे' माझ्या मित्रानं एकदा छातीठोकपणे सांगीतलं. कमाल आहे! लहानपणी दुष्ट जादुगारांचे जीव त्यांच्या केसात असल्याचं ऐकलं होतं. पण तिर्‍हाईत मुलींचा नकार माझ्या केसात अडकण्याची संकल्पना पचवणं जड गेलं. 'अरे तसं नाही! तू पांढर्‍या केसांचा आहेस म्हणून नकार येतायत. यापुढे मुलगी बघायला जाताना तरी कलप लावून जा. अरे! केस सलामत तो मुली पचास!' मित्रानं स्पष्टीकरण व उपाय दोन्ही एकदम दिलं. मुलीच्या घरात शिरता शिरता अचानक आलेल्या पावसामुळे कलप ओघळून चेहर्‍यावर पसरलाय असं केविलवाणं दृष्य माझ्या डोळ्यासमोर तरळलं. तरीही धीराने कलप लावून मी मुलगी बघायला गेलो आणि काय आश्चर्य! पहील्याच मुलीनं होकार दिला.

लग्नानंतर माझं कलप कारस्थान तिला कळल्यावर हा आनंद टिकला नाही. 'केसानं गळा कापलास तू माझा' असा जळजळीत आरोप झाला. संघर्षपूर्ण लग्न आणि असले हीन आरोप यामुळे केसांनी माझा त्याग केला. मूळचं माझं अरुंद कपाळ अती भव्य झालं. आरशात बघितल्यावर उगिचच्या उगीच "भाळी चंद्र असे धरिला" हेच गाणं सुचायचं. दु:खात सुख एवढच होतं की आता मी केसानं कुणाचा गळा कापणं शक्य नव्हतं आणि माझ्या केसाला धक्का लावायची कोणाची प्राज्ञा नव्हती. डोक्यावरून केस उतरले खरे पण मी पीढीची आणखी एक पायरी अलगदपणे वर चढलो.

एकदा मुलाला शाळेत सोडायला गेलो होतो. "आज आजोबा सोडायला आलेत का?" त्याच्या मित्राचा निरागस प्रश्न मला चमकवून गेला. शेंबड्या पोराला काय कळतंय असा विचार करून मी ते कुणालाच सांगीतलं नाही. पुढे एकदा भाड्यावरून रिक्षावाल्याशी भांडण झालं. भांडता भांडता "तुमच्या वयाकडे बघून मी जास्त काय बोलत नाय" असं म्हणून त्यानं माझ्या दुखर्‍या भागावर बोट ठेवलं. मुकाटपणे पैसे देऊन मी काढता पाय घेतला. असंच एकदा पैसे काढायला बँकेत गेलो होतो. तिथे नेहमीपेक्षा जास्त गर्दी दिसली म्हणून काय करावं याचा विचार करत क्षणभर थबकलो. तेवढ्यात तिथला एक क्लार्क माझ्याकडे बघून खेकसला - "अजून पेंशन आलेली नाहीये". हरामखोर लेकाचा! मी याच्या पगाराचे पैसे भरतो आणि मलाच अशी वागणूक!

एकदा मात्र कहरच झाला. माझी बायको आणि मी मॉलमधे गेलो होतो. बायको कपडे बघत होती. मी हताशपणे इकडे तिकडे बघत होतो. अचानक मोठ्या भावाचा एक मित्र खूप वर्षांनी भेटला आणि आमच्या गप्पा सुरू झाल्या. बोलणं चालू असताना बायको "मी वरच्या सेक्शन मधे चाललेय" असं सांगून पटकन निघून गेली. ती गेल्यावर मित्राला काहीतरी सुचले.

तो: "बरं झालं तू भेटलास! माझा मुलगा लग्नाचा आहे, स्थळं बघतोय सध्या!"
मी: "असं का? अरे वा! कोणी असलं तर जरूर सांगीन तुला!"
तो: "तसं नव्हे! तुझी मुलगी लग्नाची आहे का विचारणार होतो! ओळखीत जमलं म्हणजे कसं बरं असतं!"
मी: "मला कुठली मुलगी? मला एक मुलगा आहे लहान! अजून शाळेत आहे तो." याला अचानक माझ्या मुलीचा कसा शोध लागला या आश्चर्यानं मी म्हंटलं.
तो: "मग आत्ता जी गेली ती कोण होती?"
मी: "तीsss? ती माझी बायको!"

यावर काहीतरी गुळमुळीत बोलून तो सटकला पण त्याच्या डोक्यातले विचार मला स्पष्ट दिसले - "एवढ्यात लग्न करायचं नसेल तर तसं सांग! सरळ मुलीला बायको का म्हणतोस?"

नाईलाजाने मी मित्राचा सल्ला घ्यायचं ठरवलं. सगळं ऐकल्यावर तो म्हणाला -
तो: "लोकांना वाटतं ते खरं आहे. तू आणि तुझे वडील एकत्र दिसलात ना की कोण कोणाचा बाप आहे ते कळत नाही".
मी: "मीss? मी माझ्या बापाचा बाप? हे फार होतंय! तुझ्याकडे मी सल्ला घ्यायला आलोय, आणखी मानहानी करून घ्यायला नाही."
तो: "त्यावर उपाय म्हणजे टकलावर केस उगवायचे. शनवारपेठेतल्या एका वैद्यांकडे याचा आयुर्वेदिक उपाय आहे. ते माणसाला उताणे झोपवून त्याच्या नाकात दुर्वांचा रस घालतात. असं एक आठवडाभर केलं की केस परत उगवायला लागतात."
मी: "बाप रे! फारच जालीम उपाय दिसतोय! पण मला एक सांग.. दुर्वांचा रस घालून केस कसे येतील? दुर्वा येतील फारतर. म्हणजे दुर्वा समजा जमिनीत पेरल्या तर दुर्वाच येणार ना? शेपू कसा येईल?".
तो: "हा प्रश्न तू वैद्यालाच विचार!" माझ्या बिनतोड लॉजिकचा त्याच्यावर अपेक्षित परीणाम न झाल्याने मी खट्टू झालो खरा पण तरीही मी हा उपाय करायचं ठरवलं. परिस्थितीने माणुस चहुकडून चेपला गेला की त्यातून बाहेर पडण्यासाठी काहीही करायला तयार होतो तसंच काहीसं.

वरकरणी निरुपद्रवी दिसणारा दुर्वांचा रस नाकात गेल्यावर नाक कान घसा चांगला जाळत जातो. रोज मी भिंग घेऊन केसाचं एखादं सूक्ष्म रोपटं दिसतंय का ते बघत होतो. पण कशाचाच पत्ता नव्हता. तरी मी नेटाने महीनाभर त्या जळजळीत द्रव्याचा आस्वाद (!) घेतला. परीणामी नाकातले सगळे केस गेले आणि नवीन येणंही बंद झालं. टकलावरचे केस पुढच्या जन्मी येतील बहुतेक. मीही एक मूर्खच! त्या वैद्याला टक्कल आहे हे आधीच माझ्या लक्षात यायला पाहीजे होते! मधे कुणी तरी विग घालायचा सल्ला दिला पण मी तो नाकारला कारण मनातनं मला ते बाळाला टोपडं घातल्यासारखं वाटतं!

नुकताच मी परदेशात आलो आहे. अशा गावात जिथे भारतीय माणूस औषधाला सुद्धा सापडत नाही असं गावकरी म्हणतात. पण माझं नशीब एवढं चांगलं असतं तर मी हे सगळं लिहीलं असतं का? पहीले काही दिवस छान गेले. एक दिवस एका सुपरस्टोअर मधे जात असताना दोन माणसं चक्क मराठीतून बोलतांना दिसली. मीही न राहवून बोलायला सुरुवात केली. बोलता बोलता त्यातला एक माणूस मला सहज म्हणाला "काय इथे मुलाकडे आलात का?".

आत्ताशी कुठे मला 'जया अंगी मोठेपण तया यातना कठीण!' याचा अर्थ उमगायला लागलाय. मोठेपणाचे काही अनपेक्षित फायदेही असतात म्हणा! भरलेल्या बसमधे लोक मला केविलवाणी नजर टाकून बसायला जागा देतात हा त्यातलाच एक!

सध्या लोकांनी मला पणजोबा बनवायची वाट बघतोय!!

-- समाप्त --

ठरविले अनंते

"चिमण्या? तू बघता बघता शंभरी गाठलीस?" मित्रांबरोबर आमचा साप्ताहीक बाहेरख्यालीपणा (म्हणजे बाहेरचं हादडणं) चालू होता तेंव्हा मक्या एवढ्या जोरात ओरडला की आजुबाजूच्या टेबलांवरचं वातावरण एकदम तंग झालं.. लहान पोरं घाबरून रडायला लागली... पण नंतर सगळं आलबेल आहे हे कळताच लोकांच्या प्रश्नांकित नजरा 'सोसत नाही तर ढोसायची कशाला इतकी' अशा बदलल्या. आम्हाला हे नेहमीचच होतं म्हणून त्याचं काही सुखदु:ख नव्हतं. मक्याच्या डोळ्यात मात्र 'काय होतास तू, काय झालास तू' असे भाव विस्फारले होते. हे आश्चर्य मी वयाची शंभरी गाठण्याबद्दल नसून वजनाची शंभरी गाठण्याबद्दल होतं कारण माझ्या बायकोनं.. म्हणजे सरीतानं.. नुकताच तसा गौप्यस्फोट केला होता.

मी, सरीता, मकरंद (मक्या) प्रभू व त्याची बायको माया आणि दिलीप(दिल्या) अत्रे दर आठवड्याला भेटतो. सामान्य लोकांसाठी असलेल्या एका सामान्य बँकेत मी एक सामान्य मॅनेजर आहे व सरीता घर सांभाळते. मक्या आय टी कंपनीत मॅनेजर आहे आणि माया आयुर्वेदीक डॉक्टर आहे. दिल्या CA आहे आणि त्याची स्वतःची इन्व्हेस्ट्मेंट कंपनी आहे. 'ब्रह्मचर्य हेच जीवन, वीर्यनाश हा मृत्यु' या उक्तीवर गाढा विश्वास असल्यामुळे दिल्या अजून सडाफटींगच आहे. त्याला चतुर्भुज करायचे आमचे सर्व प्रयत्न असफल झाल्यानं आम्हीही आता नाद सोडून दिलाय.

मक्या: "तुला आता क्विंटलकुमारच म्हणायला पायजे!" मक्यानं काडी लावली.. त्याला आम्ही काडीपैलवान म्हणतो.. सारख्या काड्या लावतो म्हणून.

दिल्या: "त्यापेक्षा 'चिमण्या गणपती' चांगल आहे! यावर अजुन एक पेग!" मक्यानं नावं ठेवायला सुरवात केल्यावर दिल्या कसा मागं राहणार?

मक्या: "चिमण्या, तू टिळक रोडवरून जाऊ नकोस हां! तिथं 'जड वाहनास प्रवेश बंद' अशी पाटी आहे!" मक्याला दारू आणि अतिशयोक्ती एकदमच चढते.

सरीता: "हो ना! लग्नात कसा मस्त पाप्याचं पितर होता!" मस्त पाप्याचं पितर? मी सरीताकडे 'ईश्वरा! या वयात आता काय काय ऐकायला लावणार आहेस?' अशा नजरेनं पाहीलं. ही बया आमचा मधुचंद्र चालू असतांना माझ्यावर रुसली होती... का? तर, ती एका ओढ्यात पाय घसरून पडली आणि मी तिला हीरोसारखं उचलू शकलो नाही. हीरो पण कसे अगदी एखादी पिशवी उचलून खांद्यावर टाकावी इतक्या सहजपणे हिरॉइनला खांद्यावर टाकतात ना?.. त्यांच बरं असतं म्हणा.. रोज हिरॉइन्या उचलून प्रॅक्टीस झालेली असते.. पण माझी पहीलीच वेळ होती ना? पोरीपण काय काय खुळचट रोमँटीक कल्पना घेऊन लग्न करतात ना? तेंव्हा मला काय माहीत असणार म्हणा.. माझं तर पहीलच लग्न होतं.. मग काय? मधुचंद्राचा कडुचंद्र झाला.. अर्ध्यातूनच परत यावं लागलं.

मी: "हे बघा! या सगळ्याला सरीताच जबाबदार आहे. ती एवढ्या ढीगभर गोष्टी खायला करते की बस्स! आमच्याकडे सगळ्यांची पोटभर जेवणं झाल्यावरसुध्दा चार माणसांच उरतं. आणि मग नवरा नावाचा हक्काचा कचरा डेपो असतोच ते डंप करायला." मी जबाबदारी झटकण्याचा प्रयत्न केला पण तो अंगाशी आला.

सरीता: "एs! हा माझ्या स्वैपाकाला कचरा म्हणतो!!!" बायकांमधे कांगावखोरपणा उपजतंच असतो की काय कोण जाणे. पण सरीताची ही आर्त फिर्याद ऐकून सगळे लगेच 'इस्लाम खतरेमें हैं' ष्टाईलमधे मदतीला धावले.

दिल्या: "पहीलं म्हणजे कोकणस्थाच्या घरात चार माणसांच जेवण उरतं ही सरासर अतिशयोक्ती आहे." दिल्याला इथं प्रादेशिक रंग देण्याचं काही कारण होतं का?.. पण त्याच देशस्थी रक्त अशी कुठलीही संधी सहसा सोडत नाही.. दिल्या खरा माझा शाळेपासुनचा मित्र.. माझ्याबाजुनं बोलणं जमणार नसेल तर किमानपक्षी त्यानं गप्प रहावं एवढीच माझी अपेक्षा असते.. पण सरीतानं त्याला येताजाता खाऊपिऊ घालून असा पध्दतशीरपणे फितवलाय की मला तोंडावर पाडण्यातच त्याला मजा वाटते!

माया: "गाढवाला काय गुळाची चव?" इतका वेळ मोबाइलवर 'अय्या! खरंच?' इ.इ. चीत्कार करणार्‍या मक्याच्या बायकोनं... मायानं.. सरीताची बाजू घेतली... नुस्ती घेतली नाही तर वरती सरीताला टाळी दिली. एकाच वेळेला दोन्हीकडे लक्ष ठेवण्याची किमया फक्त बायकानांच जमते म्हणा, नाहीतर मोबाईलवरची टुरटुर संपल्या संपल्या सरीताच्या बाजूनं बोलणं कुणा पुरूषाला जमलं असतं का?

मक्या: "अरे, सरीताच्या स्वैपाकाला कचरा म्हणणं म्हणजे चितळेंच्या बाखरवडीला कोळसा म्हणण्यासारखं आहे." मक्या काय बायकोचीच री ओढणार! यालाच म्हणतात 'घर फिरलं की वासे पण फिरतात'!

मी: "गाढवांनो! निष्कारण चेकाळू नका! मी क्वांटीटी बद्दल बोलतोय क्वालीटी बद्दल नाही!"... मी जोरदार निषेध सुरू केला... "मी कोब्रा असलो तरी सरीता देब्रा आहे हे तुम्हालाही माहीतीय त्यामुळे अतिशयोक्तीचा काही प्रश्नच येत नाही. पण रोज थोडं अन्न उरवायचं अशी माझ्या शत्रुपक्षाची (म्हणजे सासुरवाडी) शिकवण आहे व त्याचं ती निष्ठेनं अजून पालन करते.. त्याला कोब्रा काय करणार?". माझ्यावरच्या चढाईला मी अगतिकतेचं डायव्हर्जन दाखवलं.

दिल्या: "अन्न कशाला उरवायचं?" दिल्याचं कुतुहल जागं झालं.. डायव्हर्जनचा उपयोग झाला वाटतं(!).

मी: "अरे, कधी आपल्या पितरांच्या आत्म्यांना भूक लागली तर खायला". मी नाटकी आवाजात आमच्या शत्रुपक्षाच्या कुळाचाराची चिलीम पेटवली.

दिल्या: "मग सकाळी अन्न कमी झालेलं असतं का?" दिल्याला यूएफो, भुतं-खेतं अशा सर्व गूढगोष्टींबद्दल विशेष आकर्षण आहे.

सरीता: "हो! कधी कधी कमी होतं!" सरीतानं सत्य परिस्थीती सांगितली.

दिल्या: "आईशप्पssत! खरंच?" दिल्याच्या हातातला चमचा खाली पडला. आमच्या घरात भुतं येऊन जेऊन जातात आणि आम्ही निवांतपणे झोपलेलो असतो याचा भीतियुक्त आदर त्याच्या डोळ्यात चमकायला लागला.

मी: "हो! मला कधी कधी रात्रीची जाग येतेना....." मी सुरुवात केली आणि इष्ट परीणामासाठी बिअरचा घोट घ्यायला थांबलो... सगळे कानात प्राण आणून ऐकायला लागले.

मी: "तेंव्हा माझ्या आत्म्याला भूक लागलेली असते आणि तो थोडफार संपवतो." मी थंडपणे सगळ्यांच्या उत्सुकतेचा फुगा फोडला... विशेषतः दिल्याच्या चेहर्‍यावरचा अपेक्षाभंग पाहून मला हसू आवरेना.

दिल्या: "हसतोस काय माकडा! मला वाटलं खरंच काहीतरी अद्भुत सांगतोयस!" वैतागून दिल्या ओरडला आणि मला आणखी जोरात हसू आलं. खरंतर मक्यालाही माझं हे उत्तर अपेक्षित नव्हतं पण सगळ्यांसमोर मान्य कसं करायचं म्हणून तो दिल्याकडे "काय येडा आहे" अशा अर्थाचे हातवारे करत हसायला लागला.

सरीता: "अय्या! हे पाप्याचं पितर खात होतं इतकी वर्षं?" सरीता माझ्याकडे बोट दाखवून किंचाळली. तिच्या चेहर्‍यावर आश्चर्य, भ्रमनिरासाचे दु:ख आणि खूप वर्षांपासून पडलेला प्रश्न सुटल्याचा आनंद सगळं एकत्रितपणे दिसत होतं.

मी: "अरे दिल्या, अडाण्या, आमचं घर म्हणजे भुतांची खानावळ वाटली काय तुला? आं? हां, तसा तू अधूनमधून खाऊन जातोस म्हणा! पण तुला भूत म्हंटल तर भुतं अब्रूनुकसानीचा खटला भरतील ना माझ्यावर." चला! काही नाही तर दिल्याला चेपायची थोडी संधी तरी मिळाली.

मक्या: "आणि चारपेक्षा जास्त भुतं आली तर काय करतोस?" अरे वा! डायव्हर्जन चांगलच काम करतंय.

मी: "उरलेल्यांना पुढच्या दारी जा म्हणून सांगतो". मी त्याला पण वाटेला लावलं.

मक्या: "पण ते काही नाही, तू वजन कमी करायलाच पाहीजे. तुझ्या तोंडाला जरा वेसण घाल." 'खाजगीकरण थांबवलच पाहीजे' सारखं घोषणा वाक्य म्हंटल्याच्या आवेषात मक्यानं परत माझ्या वजनाकडे मोहरा वळवला.

दिल्या: "वेसण तोंडात नाही नाकात घालतात. मायेनं घातलीय तुझ्या नाकात तरी कळत नाहीय्ये तुला." नरडीचा घोट घेतल्यासारखा बिअरचा घोट घेऊन दिल्यानं माझ्यावरचा राग मक्यावर काढला.

माया: "एs! मी नाही हां त्याच्या नाकात वेसण बिसण घातली. एवढ्याशा नकट्या नाकात कशी घालणार?" मायेला इन्कार करायचा होता की खरी अडचण सांगायची होती काही कळलं नाही.

मक्या: "दिल्या! अरे, 'मायेssनं' घातलीय म्हणून कळत नाहीये. तू नस्ता शब्दच्छल कशाला करतोस? भावार्थ समजून घे ना. तर चिमण्या, You need to tighten your belt." मक्यानं त्याच्या कुठल्याशा अमेरीकन क्लायेंटचा वाक्प्रचार फेकून परत माझ्या वजनावर घसरला.. आता नवीन डायव्हर्जन शोधायला पाहीजे.

मी: "बेल्ट कसला टाईट करतोस? अरे फुगा जिथे दाबू तिथे बारीक झालातरी आजुबाजूला फुगतोच ना! माझा डंबेलसारखा आकार होईल ना अशानं! आणि आता मला कुठलाच बेल्ट बसत नाही ते वेगळच". डायव्हर्जनचा एक क्षीण प्रयत्न!

दिल्या: "हां! तू आता असली कोकणस्थासारखं खायला लाग. रोज सकाळ संध्याकाळ पंचपात्रात बसेल एवढंच खायचं. नैवेद्याच्या वाटीत बसेल एवढंच तोंडीलावणं अन् कानकोरण्यात मावेल एवढंच तूप!" दिल्यानं प्रिस्क्रीप्शन दिलं.

मी: "अरे एवढंच? अशानं मी दिसेनासा होईन काही दिवसांनी! "

मक्या: "नेहमीसारखं खाल्लस तरीही दिसेनासा होशील काही दिवसांनी!". खलनायकाच्या सुरात मक्यानं परिस्थितीचं गांभीर्य पटवायचा प्रयत्न केला.

दिल्या: "आणि हो! शिवाय रोज थोडा घाम गाळायचा". दिल्याचं संपतच नाहीय्ये.

मी: "अरे मी घाम गाळतो म्हणून तर आमचा संसार चालू आहे ना! नाहीतर तो केंव्हाच वार्‍यावर गेला असता!" डायव्हर्जनचा अजुन एक प्रयत्न!

सरीता: "काही एवढं आडुन आडुन बोलायला नकोय! सरळ सांग मला, 'तू पण नोकरी कर' म्हणून!". सरीता मुद्दामून असं करते की खरच बोलणं कळत नाही म्हणून करते हे अजूनही मला कळलेलं नाही.

मी: "सरीता तू विरोधीपक्षात जा! कुठल्याही बोलण्याचा विपर्यास करून सरकारला कोंडीत पकडणारी माणसं त्यांना हवी असतात!"

दिल्या: "चिमण्या! तुझे फालतु विनोद बंद कर आणि इकडे लक्ष दे नीट! सरीता, तो तुला काहीही म्हणत नाहीय्ये!" दिल्या कसा माझ्याबाजूनं बोलला?.. छे! आज कोणावरच डायव्हर्जनचा परीणाम होत नाहीय्ये!

दिल्या: "तू जिमला जायला सुरवात कर."

मी: "अरे पण ते फार खर्चिक असतं! शिवाय मला दरवर्षी नवीन कपडे पण घ्यायला लागतात.. मी वाढत्या अंगाचे घेतो तरीही!"

दिल्या: "तू त्याचा ROI बघ आधी! तू काहीच केलं नाहीस तर दोन वर्षांत तुझ्यावर बायपास सर्जरी करायला लागेल. त्यासाठी डॉक्टरला किती द्यावे लागतील माहीतीय?" दिल्यातला इन्व्हेस्टर जागा झाला की तो 'बुल' 'बेअर' असल्या रानटी भाषेत बोलायला लागतो. ROI म्हणजे Return on Investment हे मक्या हळूच बायकोच्या कानात कुजबुजला.

मक्या: "दोन पेट्या!" दाऊद कत्तलखान्याचा प्रोजेक्ट मॅनेजर असल्याच्या थाटात मक्या गुरगुरला.

मी: "डॉक्टर पेट्या घेऊन काय करणार?" डायव्हर्जनचा शेवटचा प्रयत्न!

मक्या: "तुझं मढं कोंबणार कारण ते एका पेटीत मावणार नाही! तू हिंदी पिक्चर पहात नाहीस काय हल्ली? अरे एक पेटी म्हणजे एक लाख रुपये!" हा ऊठसूट मला का पोचवतोय काही कळत नाहीय्ये.. आज माझ्या रूपात त्याला त्याचा क्लायंट दिसतोय बहुतेक!!

माया: "शीsss! काहीतरी अभद्र बोलू नकोस" मायानं त्याला परस्पर झापलं.

दिल्या: "बघ! तू आत्ता काही हजार खर्च केलेस तर पुढे तुझे काही लाख वाचतील!". दिल्या हाडाचा इन्व्हेस्टर आहे. एखादा गुंड त्याच्याकडे चुकून खंडणी मागायला गेलाच तर दिल्या आधी त्याला शांतपणे पैसे देईल.. पण नंतर ते गुंतवल्यावर कसे पटापट वाढतील हे पटवून देऊन परत तेच अलगदपणे काढून घेईल.

शेवटी 'एका मित्राला मृत्युच्या खाईतून वाचवायचं!' असं सामाजिक कार्याचं स्वरूप त्या वादाला आल्यामुळं माझ्या प्रतिकाराला न जुमानता सर्वांनी 'मी वजन कमी केलचं पाहीजे' यावर शिक्कामोर्तब केलं.

******************************************************************

दुपारचं जेवण करून मी नेहमीप्रमाणे चहा घेऊन माझ्या खोलीकडे चाललो होतो तेवढ्यात बँकेतल्या साळकाया माळकायांची डबा चरता चरता चाललेली बडबड ऐकू आली नी मी थबकलो.

कुलकर्णीबाई: "....तो विसपुते आला होता ना परवा पैसे काढायला". मला या विसपुतेची परवाची केस चांगली लक्षात आहे म्हणूनच मी लोकांच्या मनाचा कानोसा घ्यायला लपून उभा राहीलो.

शिंदेबाई: "विसपुते म्हणजे तो विश्वकर्मा फर्नीचरचा मालक ना! हरामखोर आहे मेला!" शिंदेबाईंनी पूर्वी त्याच्याकडून घेतलेल्या फर्नीचरमधे नंतर काहीतरी गोची झाली म्हणून त्यांचा त्याच्यावर कायमस्वरूपी राग आहे.

कुलकर्णीबाई: "हो हो तोच तो! थोडेथोडके नाही चांगले अडीच लाख रुपये काढायला आला होता! कॅश! मोठी रक्कम आहे म्हणून मी सुमोकडे गेले सही घ्यायला!" आयला! माझ्याचबद्दल बोलताहेत की या बायका! माझ्याकडेच आली होती ही बया परवा सही घ्यायला. सुमो? हे नवीन दिसतंय.. पूर्वी मला टकलूहैवान म्हणायच्या ते माहिती होतं.. आता 'सुमो' काय?

पायगुडेबाई: "मग?"

कुलकर्णीबाई: "तर सुमो म्हणतो कसा.. 'अहो बाई! तुमच्या अधिकारातली आहे ती रक्कम.. तुम्ही पण सही करू शकता!'. एवढं म्हणून थांबला नाही तर मला सही करायला लावली आणि वर म्हणाला 'तुम्ही आता जबाबदारी घेतली पाहीजे'".

शिंदेबाई: "म्हणजे बघा! आपण जबाबदारी घ्यायची नाही ते नाहीच आणि वर दुसर्‍याला अक्कल शिकवायची!"

कुलकर्णीबाई: "बघ ना! वरचीच माणसं अशी करायला लागली तर आपण काय करायचं?" या गहन समस्येवरील सर्व तात्विक चर्चा ऐकायला थांबलो तर स्त्रियांचा होणारा मानसीक छळ, पुरूषांची अरेरावी, स्त्रियांच्या हक्कांची तुडवणूक असं बरच काही मिळालं असतं.. मी तिथनं काढता पाय घेतला... पण जाता जाता डोक्यात एकच... बघून घेईन या भवान्यांना!.. सुमो म्हणतात काय? नाही नॅनो होऊन दाखवलं तर नावाचा चिमण नाही.

******************************************************************

झालं, एका शनीवारी जाऊन आमच्या जवळच्या जिममधे नाव नोंदवून आलो... एकदम एका वर्षासाठी.. हो, कारण ते स्वस्त पडत होतं. मग बाजारात जाऊन ट्रॅक सूट, नवीन शूज, आयपॉड अशा इतर वस्तू खरेदी केल्या.. आपलं म्हणजे कसं व्यवस्थित असतं. सगळ्या जाम्यानिम्यानिशी पहील्या दिवशी बरोब्बर सकाळी सहा वाजता जिममधे हजर झालो. गेल्या गेल्या एका ट्रेनरनं कब्जा घेतला आणि पुढचा तासभर हाल केले.. पहील्यांदा त्यान मला ट्रेड मिलवर चालायला सांगीतलं.. चालायला कसलं? पळायलाच.. आयपॉडचे बोळे कानात कोंबून मी गाणी चालू केली आणि पळायला लागलो.. थोड्याच वेळात हेमंतकुमारचं 'दूरका राही' मधलं गाण लागलं.. अशी धीरगंभीर गाणी पळत पळत ऐकतात काय?.. ती शांतपणे, नीट आस्वाद घेतच ऐकली पाहीजेत.. मग मी ट्रेड मिल थांबवून ऐकू लागलो..
'मंझिलकी उसे कुछभी ना खबर'
'फिरभी चला जाय दूरका राही'
वा! वा! काय आवाज आहे या माणसाचा? माझं पूर्ण लक्ष गाण्यात असतानाच हेमंतकुमार एकदम 'चला! गोखले! चला!' असं शुध्द मराठीत खेकसला.. इतका वेळ त्या दूरका राहीला 'चला, चला' करणारा हेमंतकुमार एकदम मला कसा काय चला म्हणाला?.. बघतो तर तो ट्रेनर 'हल्याss! थिर्रर्रsss!' चा आविर्भाव करून मला पळायला सांगतोय असं लक्षात आलं.. आयला! पूर्वी शेतावर कामाला होता काय? हॅ! आता असली सगळी गाणी काढून त्याऐवजी 'नौजवान सैनिका उचल पावला, पुढे चला पुढे चला ध्वनी निनादला' असली देशभक्तीपर गाणी भरायला लागणार.. म्हणजे मुळीच व्यायाम थांबवून ऐकावीशी वाटणार नाहीत आणि झोपही लागणार नाही.

सर्वसाधारणपणे सर्व व्यायाम प्रकार इकडे पळ, तिकडे उड्या मार, हे उचल किंवा ते ढकल यातच मोडणारे होते. जाता जाता त्यानं मला न्युट्रीशनीस्टला भेटायला सांगीतलं. न्युट्रीशनीस्ट, कल्पना नायडू नावाची एक बाई निघाली.. साधारण ३५-३६ वर्षांची असेल.. पण एकदम आकर्षक.. गव्हाळ वर्णाची.. खांद्यापर्यंत रुळणारे केस.. अधुनमधुन मानेला हलकासा झटका देऊन कपाळावरचे केस मागे नेण्याची ष्टाईल.. सगळच मोहक. मग माझं वजन करण्यात आलं.. ते पाहून तिनं काहीच आश्चर्य दाखवलं नाही.. माझ्यासारखी पुष्कळ वजनदार मंडळी रोजच तिला पहायला मिळत असणार म्हणा. मी तिचं सौंदर्यग्रहण करण्यात दंग होतो तेवढ्यात तिनं माझ्याकडं न बघताच बोलायला सुरुवात केली.

कल्पना: "तुमचं वजन उंचीच्या मानानं जरा जास्त आहे. तुमच्या उंचीला ६५ किलो वजन योग्य आहे. तुम्हाला जवळपास ३५ किलोतरी कमी करायला लागतील. आता मी तुम्हाला तुमचं डाएट सांगते." ती हे बोलत असताना प्रथमच मी तिच्या डोळ्यात नीट पाहीलं. काय विलक्षण डोळे होते तिचे.. मोठे.. काळेभोर.. नक्कीच काहीतरी जादु होती त्यात.. बोलणं ऐकता ऐकता तिच्या डोळ्यांच्या डोहात मी बुडायला लागलो.. आजुबाजुला काय चाललं आहे ते समजेनासं झालं.. ती काय काय खायचं नाही ते सांगत असावी बहुधा.. मला ते नीट ऐकू येत नव्हतं.. फक्त 'खायचं नाही' 'खायचं नाही' असं काहीतरी खूप लांबून ऐकू येत होतं.. एव्हाना मी डोहात पार गटांगळ्या खायला लागलो होतो.. ना धड तळ सापडत होता.. ना किनारा.. एवढ्यात असं वाटलं की कुणीतरी मला ओढून बाहेर काढतय.. खाडकन् शुध्दीवर आलो.. कल्पना माझा हात ओढून विचारत होती.

कल्पना: "अहो! काय झालं तुम्हाला? काय काय खायचं नाही सांगत होते मी?" मी एकदम शरमिंदा झालो.. काय हे!.. केवढी गोची केली आपण!.. बँकेत इतक्या बायकांशी रोज बोलतो.. पण असं कधी झालं नाही मला!.. आयला! न्युट्रीशनीस्ट आहे की हिप्-नॉटीस्ट! आता काहीतरी सारवासारव केली पाहीजे ना!

मी: "अंss! हां! गटांगळ्या खायच्या नाहीत! नाही.. नाही.. आपलं ते हे... बरच काही खायचं नाही. तुम्ही मराठी फार छान बोलता हो!" मी नजर टाळत काहीबाही बकलो.. बाईची काहीतरी कारण काढून स्तुति करणं हा सारवासारवीचा उत्तम प्रकार आहे असा अनुभव आहे.

कल्पना: "अहो! मी लहानपणापासून इथंच वाढलेय!". अच्छा! म्हणजे मराठी मातीत छान मिसळली आहे तर!

मी: "असं होय? अरे वा!" याच्यात वा! वा! करण्यासारखं काय होतं? पण मी अजून नीट सावरलो नव्हतो त्याच हे लक्षण!

कल्पना: "हां! तर मी तुम्हाला कॅलरींबद्दल सांगत होते. तुमचं वजन आहे तेवढं टिकवायला तुम्हाला साधारणपणे रोज २२०० कॅलरी लागतात. वजन १ किलोने कमी करायचं असेल तर अंदाजे ७७०० कॅलरी बर्न करायला लागतात. तुम्ही रोज जिममधे तासभर घालवला तर अंदाजे ५०० कॅलरी बर्न होतील." आयला! माझं शरीर म्हणजे जळाऊ कॅलरींची वखार आहे काय?.. सारखं काय बर्न बर्न!.. चुकून जास्त बर्न झालं तर आगच लागायची.

कल्पना: "तुम्ही दिवसभरात १८०० कॅलरी घेतल्या तर साधारणपणे ९ दिवसांनी तुमचं वजन १ किलोनं कमी होईल." अरेच्च्या! हे सोप्प दिसतंय! म्हणजे अकाऊंटला डेबीट जास्त टाकायचं आणि क्रेडीट कमी की बॅलन्स आपोआपच कमी होणार! मला ही डेबीट क्रेडीटची भाषा लवकर समजते. हं! पण ९ दिवसांनी १ किलो म्हणजे ३५ किलो घटवण्यासाठी वर्षभर लढायला लागणार? बापरे!

कल्पना: "तर असं तुम्ही दोन महीने करा मग आपण परत बघू!" तिनं हे समारोपाचं वाक्य टाकल्यावर डोळ्यांकडे न पाहता मी लगेच 'थँक्यू' म्हणून सुटलो.

रस्त्यानं जाताना मला उगीचच हलक हलक वाटत होतं.. नेहमीपेक्षा जास्त वेगान हालचाली करत दिवस घालवला. दुसर्‍या दिवशी जाग आली ती अंग दुखीमुळे.. या कुशीवरून त्या कुशीला पण वळता येत नव्हतं.. शरपंजरी भीष्माच्या वेदना अनुभवल्या अगदी.. देवानं माणसाला इतके अवयव का दिले बरं?.. काही अवयव काढून खुंटीला टांगता आले असते तर किती बरं झालं असतं ना?.. त्यात खूप भूक लागलेली.. पोटात सर्व प्राण्यांनी सभा भरवून कोकलायला सुरूवात केलेली.. काही खाण्याची सोय नाही.. कसाबसा दिवस काढला.. रात्री स्वप्नात नुसते निरनिराळे पदार्थ दिसले.. हारीनं लावलेले.. एक महामाया त्यांच रक्षण करीत होती.. तिच्या दहा हातात दहा शस्त्र होती.. डोळ्यातनं एक मायाजाल विस्तारत होतं.. संमोहन करणारं.. मी नजर चुकवून फक्त एक पेढा खायला गेलो आणि कडाड्!.. एका हातातल्या चाबकाचा फटका ढु-वर बसला.. दरदरून घाम फुटून जाग आली.. भूक लागलेलीच होती.. घरात फारसं काही खाण्याजोगं दिसत नव्हतं.. आत्म्यांवरचा विश्वास उडाल्यामुळे सरीता हल्ली काही उरवत नाही.. एक ब्रेडची स्लाईस खाऊन परत झोपलो.. जावे बुभुक्षितांच्या वंशा तेंव्हा कळे!

******************************************************************

असेच दोन महीने निघून गेले.. पहील्या महीन्यात तब्बल ५ किलो वजन घटवूनसुध्दा दुसर्‍या महीन्यात मी परत पूर्वस्थितीला आलो होतो. गमावलेलं परत कमावल्याचं प्रचंड दु:ख उरावर घेऊन मी साप्ताहीक सभेला आलो.. दोन्ही बायका कुठलसं भुक्कड नाटक बघायला गेल्यामुळे नव्हत्या.

मक्या: "अरे चिमण्या? सुरवातीला जरा कमी झाला होतास. आता परत बाळसं धरलं आहेस वाटतं. डोंगरे बालामॄत पितोस का काय?" माझ्या विशाल इस्टेटीवर हात फिरवीत मक्यानं ज्वलंत प्रश्नाला वाचा फोडली.

मी: "पहीला महीना झकास चाललं होतं. चांगलं ५ किलो कमी केलं पण पुढच्या महीन्यात बोंबललं!" वैतागून मी म्हणालो.

दिल्या: "का? काय झालं?"

मी: "अरे! सगळं क्रेडीट डेबीट टॅली झालं". मी हताशपणे सांगीतलं आणि ते दोघेही बुचकळ्यात पडले.

मक्या: "ए भाऊ! जरा सभ्य लोकांच्या भाषेत बोल ना! तू जिमला जातोस का बँकेत?""

मी: "अरे त्या जिममधली सीए आहे ना...".

मक्या: "जिममधे सीए? तुझं मानसिक संतुलन बिघडलंय नक्की!"

मी: "हां! सीए! म्हणजे कॅलरी अकाऊंटंट! माझा नवीन शॉर्टफॉर्म आहे तो!". मग मी वजन कमी जास्त होण्यामागचं क्रेडीट डेबीट तत्व सांगीतलं.

दिल्या: "अच्छा! म्हणजे दोन महीन्यात तुझा बॅलन्स बदललाच नाही! कशामुळे? जिमला जाणं होत नाही म्हणून की हादडणं जास्त होतय म्हणून?"

मी: "दोन्हीही! मागच्या महीन्यात मी आठवडाभर दिल्लीला गेलो होतो ना?.. ट्रेनिंगसाठी! मग एकदम खूप क्रेडीट झालं!"

मक्या: "पण ते तर फक्त आठवड्यासाठीच होतं ना? आल्यावर भरून काढायचं!"

मी: "अरे वा! तुला पण कळतं की! मला वाटलं फक्त मलाच अक्कल आहे!" मी उपरोधानं म्हणालो. "मी परत जायला लागल्यावर एकदा मराठीत पाटी नाही म्हणून गुंडांनी जिमची तोडफोड केली. ३ दिवस जिम बंद होती."

दिल्या: "हम्म! एकंदरीत बराच घोटाळा झालेला दिसतोय. पण एवढ्यान तू परत ५ किलो कमावले?"

मी: "अजून खूप आहे! एकदा मी जिममधे असताना आमच्या कस्टमरचा फोन आला. त्याला तातडीने ५०,००० रू. पाहीजे होते, आईला हॉस्पीटलमधे दाखल करायला. एटीम मधून एकदम एवढे काढता येत नाहीत ना!.. तो तर आमचा चांगला कस्टमर! नशीबान माझ्या घरी ३५००० होते... आदल्या दिवशी सरीताला द्यायला काढलेले.. ते त्याला नेऊन दिले आणि उरलेले एटीम मधून काढायला सांगीतले.. या भानगडीत जिम बुडाली पण."

मक्या: "हेच मी तुला करायला सांगीतलं असतं तर सत्रा कारणं देऊन वाटेला लावला असतास मला!". मघाशी त्याची अक्कल काढल्याचा राग अजून त्याच्या डोक्यातनं गेला नव्हता तर!

मी: "अरे! मी फक्त 'चांगल्या' कस्टमरशीच असा वागतो!". मी मक्याच्या रागाला थोडी फोडणी दिली.

मक्या: "आत्ता तू मॅनेजर आहेस म्हणून तो तुला सारखा गूळ लावतोय. तुझ्याजागी दुसरा कुणी आला की तो त्याला लावेल न् तुला ओळखसुद्धा देणार नाही. पण संकटात हाच वाईट कस्टमर तुला तारायला येईल हे लक्षात ठेव!". हे त्यानं सांगायची काही गरज नव्हती म्हणा! एकमेकांची कितीही टिंगल टवाळी केली तरी ती केवळ मजेखातर असते हे सगळ्यांना माहीत होतं म्हणूनच आमची मैत्री इतकी वर्षं टिकून होती.

दिल्या: "माहीतीय! माहीतीय! उगाच उगाळत बसू नकोस. ए गणपती! तू पुढचं सांग बरं!"

मी: "सध्या गोट्याला स्थळं बघतोय ना त्यामुळे अधनंमधनं शूटिंगला जावं लागतं!". गोट्या म्हणजे माझा मुलगा. कांदेपोहे कार्यक्रमाला आम्ही शूटिंग म्हणतो.

मक्या: "पहाटे सहा वाजता शूटिंग असतं का कधी? काहीही फेकतो! उद्या म्हणशील पुण्याचं गणपती विसर्जन सहाच्या आत संपत म्हणून!"

मी: "पुढचं ऐक ना माठ्या! आत्तापर्यंत १५-१६ शूटिंग झाली.. पण एकीचाही होकार नाही. मग काही ओळखीतून आलेली स्थळं होती त्यांच्याकडून खोदून खोदून कारण काढलं. तर, मी शूटिंगच्या वेळेस तेलकट तूपकट पदार्थांना नाही म्हणतो ना.. माझ्या डाएटसाठी... त्यामुळे मुली नकार देतात असं कळलं.. त्यांना होणार्‍या सासर्‍याचं डाएट म्हणजे 'फाजील लाड' वाटतात... लग्नानंतर प्रत्येक माणसासाठी वेगळा स्वैपाक करायला लागेल अशी आत्तापासून भीति वाटते त्यांना!"

दिल्या: "काय म्हणतोस? खरचं? मग आता काय करणार?"

मी: "आता सुरू केलंय, देतील ते सगळं खायला! माझं डाएट फाफललं ना पण!"

मक्या: "पण जिमला तरी जातोयस ना?"

मी: "अरे कुठलं? हल्ली लोड शेडींग चालू झालय ना.. नेमकं सहा वाजता.. त्यामुळं माझं लोड शेडींग थांबलय. मला वेळ पण बदलून मिळत नाहीय्ये... पुढच्या बॅचेस फुल्ल आहेत. आणि त्यांच्याकडे जनरेटर नाहीय्ये.. पूर्वी पॉवर जायची नाही म्हणून घेतला नव्हता."

दिल्या: "म्हणजे तू हल्ली सहा वाजता भजनं म्हणतोस आणि खायला जे समोर येईल ते रेटतोस. त्यापेक्षा दुसरी जिम लाव ना"

मी: "अरे मी वर्षाची फी भरलीय. ते पैसे परत द्यायला तयार नाहीत.. उलट जेवढे दिवस बुडतील तेवढे वाढवून देऊ म्हणताहेत. आता पैसे सोडून मी दुसर्‍या जिमला जाऊ शकतो पण मग ROI ची वाट लागते ना." दिल्याला त्याच्याच भाषेत ठोकलं की तो निरुत्तर होतो.

मक्या: "हम्म! मामला गंभीर आहे. आपल्याला Out of the box thinking करायला पाहीजे". हॅ! या अमेरीकन लोकांनी मक्यासारख्या एकेकाळी साध्या सरळ बोलणार्‍यांची भाषा पोल्यूट केलीय अगदी.

मी: "कायतरी काय? बॉक्सच्या आतुन, बाहेरून किंवा फटीतून विचार केला तरी लोड शेडींग थांबणार आहे का?"

मक्या: "हे, हेच ते! आपण अशा सगळ्या समस्यांचं एक अदृश्य खोकं आपल्या मनाभोवती नकळत तयार करतो आणि त्यातच गुरफटून जातो. मग आपल्याला काही मार्गच सुचत नाही. म्हणून आपण ते खोकं झुगारून देऊन विचार केला पाहीजे." इथं त्यानं ते अदृश्य खोकं माझ्याकडे फेकण्याचा आविर्भाव केला, पण मला वाटलं तो खरच काहीतरी फेकतोय म्हणून मी चुकवण्याचा प्रयत्न केला.

मी: "बरं तर मग! मी माझ्या अंगाला एक भोक पाडून त्यात एक वात घालतो आणि ती पेटवतो. म्हणजे मग कॅलरी बर्न होतील शिवाय आमच्या घरात उजेड पण होईल. मस्त आहे की नाही आयडीया. एका दगडात दोन पक्षी".

दिल्या: "तू भंकस बंद कर रे, चिमण्या! मक्या, तूच खोक्याच्या बाहेच जाऊन विचार करून दाखव बरं!"

मक्या: "हां! मी तोच विचार करत होतो. एक उपाय आहे. चिमण्या तू ट्रेड मिल विकत घे. मला माहीतीये तू परत ROI काढणार म्हणून.. पण मी त्याचा पण विचार केला आहे. तुझं काम झालं की ते ट्रेड मिल मी विकत घेईन."

मी: "आणि ते ठेवणार कुठे? आमच्या घरात जागाच नाहीय्ये! सरीताला आमच्या त्या गावातल्या घरातून हलायचं नाहीय्ये अजिबात.. सगळी ठिकाणं.. मुख्य म्हणजे माहेर.. जवळ जवळ आहेत म्हणून!"

मक्या: "हात्तिच्या! त्यात काय? माझ्या घरी ठेव!"

मी: "मी मुळीच तुमच्यापैकी कुणाच्या घरी ठेवणार नाही. एकतर तुमची घरं लांब आहेत.. आणि दुसरं म्हणजे मी पहाटे येईन तेंव्हा दुधवाला आलाय असं समजून तुम्ही भांड पुढं कराल."

मक्या: "मग तू सकाळी उठून पळायला जात जा!"

मी: "आमच्या इथं जॉगिंग पार्क वगैरे काही नाहीय्ये बाबा! रस्त्यावरनं पळायला लागलो तर गल्लीतली कुत्री मागे लागतील. आणि नंतर चोर समजून लोक मागे लागतील."

दिल्या: "मग तू असं कर! एखाद्या मुलीच्या प्रेमात पड!"

मी: "काssय? तू माझा संसार खोक्याच्या बाहेर काढून रस्त्यावर मांडणार काय?.. त्यापेक्षा स्वतःच्या मनाला खोक्याच्या बाहेर काढ." यावेळेला माझ्या ओरडण्यामुळे आजुबाजुच्या टेबलांवर शांतता आणि पोरांची रडारड झाली.

दिल्या: "अरे पण कोण तुझ्या प्रेमात पडणार आहे? हे एकतर्फी प्रेम असणार आहे.. त्यामुळे प्रेमभंग अटळ.. तो झाला की झुरून झुरून कॅलरी बर्न होतील."

मी: "अरे, मला गेल्या २५ वर्षात सरीतावरसुध्दा प्रेम करायला जमलेलं नाही.. आणि समज ती पण माझ्या प्रेमात पडली तर?"

मक्या: "We will cross the bridge when we reach there". परत अमेरीकन पोल्यूशन!

दिल्या: "अरे कोणत्याही पोरीचा बाप तिचं तुझ्याशी लग्न लावायच्या ऐवजी तिला विहीरीत नाही का ढकलून देणार? तू त्या तुझ्या जिममधल्या सीएच्या प्रेमात पड."

मक्या: "कल्पना मस्त आहे रे!"

मी: "आँ! तुला कसं काय रे तिचं नाव माहीती? हे बघा.. काहीतरी मूर्खासारखे सल्ले देऊ नका.. मी असल्या कुठल्याही फंदात पडणार नाही.. आणि जिम दोन दिवसांनी सुरू होणारेय ना.. लोड शेडींगच्या वेळा बदलल्यावर!"

दिल्या: "भडभुंज्या! हे तू आधी का नाही सांगीतलस?".

मी: "पण तुम्ही कुठं विचारलत? आणि मक्या! तू पण हाडाचा प्रोजेक्ट मॅनेजर आहेस अगदी! खरच आग लागलीय की नाही हे बघायच्या आधीच धावाधाव!" या वाक्यावर सभा बरखास्त झाली.

******************************************************************

दोन दिवसांनी माझ्या जिमवार्‍या परत सुरू झाल्या.. परत ती सगळी पळापळ, ओढाताण आणि भूक! ठरलं होतं त्याप्रमाणे कल्पनाला दोन महीन्यांनी भेटलो. मी मूळ अवस्थेला परत गेल्याचं पाहून तिनं माझं डाएट अजून कडक केलं. मी भूक मारण्यासाठी येताजाता चहा प्यायला लागलो होतो.. आता बिनदुधाचा व बिनसाखरेचा चहा.. साखर माझ्या सर्व खाण्यातून हद्दपार झाली हे जरा जास्तच झालं.. साखरेशिवाय कोकणस्थ म्हणजे पाण्याशिवाय मासा!.. त्यात भर म्हणजे फॅटफ्री दूध घ्यायला सांगीतलं.. फॅटफ्री दुधाला दूध म्हणू शकतात तर डालड्याला साजूक तूप का नाही म्हणत?.. फॅटफ्री दुधातून एकदा सकाळचं सिरीअल खाल्ल.. मग ते साघ्या पाण्यातूनसुध्दा तेवढच वाईट लागेल हे लक्षात आलं आणि मी साधं पाणी वापरू लागलो.. ते बघून सरीताच डोक फिरलं.. "हे काय असलं भिकार्‍यासारखं कदन्न खायचं? त्यापेक्षा तू चांगलंचुंगलं खाऊन वर गेलेला चालेल मला! नाहीतर भूत होऊन 'भूक' 'भूक' करत पिंगा घालशील माझ्याभोवती!".. असल्या जीवघेण्या शब्दात तिनं ठणकावलं.. पण ध्येय गाठायचं म्हणजे असल्या विरोधांना सामोरं जावचं लागतं हे थोरामोठ्यांच्या चरीत्रात वाचलेलं असल्यामुळे मी विचलीत झालो नाही.

नंतर काही दिवसांनी कल्पनेच्या टेबलावर मी बर्‍याचशा बिल्डरची ब्रोशरं पाहीली आणि मला व्यवसाय वाढवायची संधी दिसली.. नाहीतरी माझ्यावरची माणसं 'लोन द्या! लोन द्या' असं करून माझ्या मागे लागलीच होती!

मी: "काय, घर घ्यायचा विचार करताय काय? कुठे घेताय?". मी खडा टाकला.

कल्पना: "अजून काही नक्की नाहीय्ये! नुसता अभ्यास सुरू केलाय!"

मी: "काही लोन बिन लागलं तर या माझ्याकडं. मी बँकेत मॅनेजर आहे." असं म्हणत मी माझं कार्ड दिलं.. अर्थातच डोळ्यांकडे न बघता.

कल्पना: "लोन तर मला लागणारच आहे! काय अफाट किमती आहेत ना घरांच्या?" इथं मला दिल्याच्या कनेक्शनचा वापर करायची कल्पना आली.. समोरची नाही.. मराठी भाषेतली.

मी: "तुम्ही माझ्या मित्राला जरूर भेटा. तो तुम्हाला स्वस्तात घर मिळवून देऊ शकेल. शाळेपासूनचा मित्र आहे माझा.. अगदी खात्रीचा.. दिलीप अत्रे नांव त्याचं.. त्याची स्वतःची इनव्हेस्टमेंट कंपनी आहे.. आणि बरेचसे बिल्डर त्याचे गिर्‍हाईक आहेत. माझ्या दुसर्‍या एका मित्राला त्यानं बाजारभावापेक्षा २५% स्वस्तात घर मिळवून दिलं होतं." मी माझ्याच कार्डाच्या मागं त्याचा पत्ता फोन लिहून दिला.

कल्पना: "वा! हे बरं झालं बाई! नाहीतर मी अगदी कन्फ्यूज झाले होते.. इतके बिल्डर.. इतक्या स्कीमा.. काही कळतच नव्हतं बघा! थँक्स हं!"

मी: "अहो थँक्स कसले त्यात? खरं म्हणजे मी आमचा धंदा वाढवायचं बघतोय!" मी प्रामाणिकपणे सांगीतलं.

त्यानंतरचा एक-दीड महीना कल्पना दिल्याबरोबर रोज कुठल्याना कुठल्या साईट बघत फिरत होती. मला पुढं काय झालं याचा काहीच पत्ता नव्हता.. मग मक्याच्या भाषेत Touch base करण्यासाठी एकदा तिला मी छेडलं..

मी: "काय? घर मिळालं की नाही अजून?"

कल्पना: "हो! हो! कालच मी एक घर फायनल केलं" चला! शेवटी एक घर तिला पसंत पडलं म्हणायचं.. मलाच सुटल्यासारखं झालं.. नस्ती ब्याद मागं लावल्याबद्दल दिल्या मला शिव्यांची लाखोली वहात असणार अशी एक भीति मनात होती.. पण, आश्चर्य म्हणजे, दिल्यानं अजूनपर्यंत तरी काही कटकट केलेली नव्हती.

कल्पना: "तुमच्या मित्राच्या मदतीशिवाय जमलं नसतं हं पण मला! काय अफाट नॉलेज आहे त्या माणसाचं! मी त्यांनी सांगीतलेले शेअर्स घेतले ते सगळे खूप वाढलेत." तरीच दिल्यानं मला शिव्या घातल्या नव्हत्या.. तिच्या डोळ्यात गुंतून न पडता त्यान चलाखपणे आपल्या रानटी भाषेनं तिला घोळात घेतलं होतं आणि स्वतःचाही धंदा बघीतला होता. हाडाचा ब्रम्हचारी आहे बुवा!

कल्पना: "शिवाय त्यांच्यामुळं मला घरही स्वस्त मिळतय!"

मी: "चला बरं झालं! मग लोन घ्यायला कधी येताय?" मी लगेच धंदा दामटला.

कल्पना: "लोनचं काम आपण उद्यापासून करू या का?"

मी: "तुम्हाला अजून रजिस्ट्रेशन वगैरे करायचं असेल ना? तुम्ही उद्या बँकेत या.. मी तुम्हाला काय कागदपत्रं लागतील ते लिहून देतो. ती जमली की मग सुरू करू."

मग कल्पना रोज बँकेत येऊ लागली. ते बँकेतल्या काही भवान्यांना खुपलं. त्यातली एक आमच्याच घराशेजारी रहाते.. ती आणि सरीता बर्‍याचवेळेला घराशेजारच्या भाजीवाल्याकडे भेटतात.. तिथं बहुतेक तिनं काडी लावली असणार.. काडी कसली चांगली दिवाळीची फुलबाजीच! अर्थात् याची मला काहीच कल्पना नव्हती.

दरम्यान मला बढती मिळाली.. पगारही वाढला. दिल्यानं एका कार डीलरला पटवून स्वस्तात ३ होंडा सिटी बुक केल्या.. तो, मी आणि मक्या या तिघांसाठी. माझ्याकडं जुनी मारूती व्हॅन आहे तरीसुध्दा अजून एक घ्यायची ठरवलं! सरीताला हे काहीच माहीत नव्हतं.. आमच्या गाड्या येईपर्यंत डीलरला 'डेमो' गाडी घरी नेऊन दाखवायला सांगीतली.. सरीताला सरप्राईझ देण्यासाठी. तो दुपारी ४ वाजता पाठवतो म्हणाला. लगेच मी सरीताला 'दुपारी ४ वाजता घरी थांब. मी एक सरप्राईझ पाठवतो आहे. ' असं सांगीतलं. असं सगळं व्यवस्थित प्लॅन केलेलं होतं.. पण म्हणतात ना? 'God proposes man disposes' किंवा काहीतरी.. तसच झालं.. कल्पनेला काही कागदपत्रं मला द्यायची होती आणि तिला बँकेत यायला जमणार नव्हतं म्हणून ती माझ्या घरी आली.. तेही बरोब्बर ४ वाजताच! बरं नुस्ती कागदपत्र देऊन जावं की नाही? तर छे! सरीतानं आग्रह केला म्हणून चहा प्यायला थांबली.. बरं निमूटपणे चहा पिऊन जावं की नाही? तर छे! चहा पिता पिता माझ्या मराठीची आणि माझ्या मदतीची वारेमाप स्तुती केली.. बायकांना कुठे किती बोलावं याचा काही पाचपोचच नसतो. सगळ्यात कहर म्हणजे त्या डीलरनं गाडी घरी पाठवली नाही हेही मला माहीत नव्हतं. मी संध्याकाळी घरी जाईपर्यंत वणवा चांगला धुमसलेला होता. नेहमीसारखी सरीता गुणगुणत नव्हती.. वरती दिवाही न लावता अंधारात बसली होती. म्हंटलं हिचं काहीतरी बिनसलं असेल.. शेजारची काहीतरी खडूसपणे बकली असेल.. म्हणून तिकडे दुर्लक्ष करून मी हर्षवायूच्या अपेक्षेने विचारलं..

मी: "काय पाहीलं का सरप्राईझ?".

सरीता: "हो!". तिच्या आवाजानं माझ्या काळजात चर्रss झालं. नक्कीच काहीतरी हुकलं आहे. हिचा आज वाढदिवस आहे काय? माझा आहे काय? हिनं मला काही करायला सांगीतलं होतं काय? मी काही विसरलोय काय? असं काहीच नाहीय्ये.. हां! मी तिला अजून माझ्या प्रमोशनचं सांगीतलच नाहीय्ये.. एवढी महागडी गाडी घेऊन मी पैसे उधळतोय असं समजून तिला राग आला असणार.. त्यात नुकत्याच झालेल्या कुठल्याश्या लग्नात तिला मी नवीन शालू घेण्यास स्पष्ट नकार दिला होता.. तिच्याकडे डझनभर तरी आहेत म्हणून.. मग आता तिला चांगलाच स्कोप मिळालाय बदला घ्यायचा.. त्यात घरी एक गाडी आहेच शिवाय.. हेच कारण असणार, दुसरं काय?

मी: "काय मस्त देखणी आहे ना?"

सरीता: "हो हो देखणी असेल नाहीतर काय? सगळे पुरूष मेले सारखेच!". बायकांना आमचं गाड्यांवरचं प्रेम आणि टीव्हीवरचं क्रिकेट प्रेम कधी कळणार?

मी: "आता एका आठवड्यात घरी येईल!". इतका वेळ नुस्ता धुमसणारा वणवा मी नकळत पेटवला.

सरीता: "काय? तू घरी आणणार? कायमची?". गोष्टी या थराला गेल्या आहेत हे तिला अजिबात अपेक्षित नव्हतं.

मी: "हो! कायमची! असल्या गोष्टी भाड्यानं परवडतात काय?"

सरीता: "ती भाड्यानं पण मिळते?". ही असं काय काहीच माहीत नसल्यासारखं करतेय? आत्तापर्यंत य वेळेला गाड्या भाड्यानं घेतल्या असतील आम्ही!

मी: "न मिळायला काय झालं? दुनियामे हर चीज बिकती है और भाडेसेभी मिलती है!". आमच्या बँकेत आम्हाला सारख राष्ट्रभाषेचा वापर करा असं सांगतात त्याचा परीणाम!

सरीता: "पण एक घरात आहे ना इतकी वर्षं! तिचं काय?". सरीतानं इथं एक हात स्वतःकडे केल्याचं मला कळलं नाही.

मी: "ती जुनी झाली आता! टाकून देऊ! एवढं काय!"

सरीता: "जुनी झाली? टाकून देऊ? अरे देवा!". जुनी गाडी टाकायची म्हंटल्यावर ही एवढी का विव्हळायला लागली बरं? एवढं गाडीवर प्रेम? कमाल आहे बुवा!

मी: "बरं तर! नको टाकुया! दोन दोन ठेवून ऐश करू या!".

सरीता: "ऐश! तू या गोष्टींना ऐश म्हणतोस?"

मी: "ऐश नाही तर काय म्हणणार? फार कमी लोकं दोन-दोन ठेवतात!"

सरीता: "अरे! तुझ्या जिभेला काही हाड आहे की नाही? सरळ सरळ दोन-दोन ठेवायच्या म्हणतोस!". 'ठेवायच्या' शब्दावरचा ठसकाही मला जाणवला नाही. आता काय म्हणावं?

मी: "त्यात हाडाचा कुठं प्रश्न आला? फक्त पैशाचा येतो. बाय द वे! मी अजून एक सरप्राईझ तुला दिलं नाही अजून! मला प्रमोशन मिळालय आणि पगार पण वाढलाय चांगला! आता माझ्या खिशाला दोन सहज झेपतील! खर तर जुनी स्टेटसला शोभणार नाही आता! पण ठीक आहे!"

सरीता: "आणि शेजारी पाजारी? ते काय म्हणतील याचा काही विचार?"

मी: "ते काय म्हणणार? वरकरणी 'वा! वा! फार छान चॉईस आहे हं!' असं म्हणतील पण मनातल्या मनात खूप जळतील"

सरीता: "हे तुझं सगळं फायनल आहे?". सरीतानं एकदम शांतपणे विचारल. तिनं काहीतरी निर्णय घेतला होता वाटतं.

मी: "हो!". यावर सरीता काही न बोलता बेडरूममधे गेली. मी तोंड धुवेपर्यंत ती दारातून बाहेर पडलेली होती. जाता जाता 'मी माहेरी चाललेय' एवढच ओरडली. अशी ती अधनंमधनं जातेच त्यामुळे मला तेंव्हा काही विशेष वाटलं नाही.. पण दोन दिवस झाल्यावरसुध्दा आली नाही, फोन पण नाही म्हंटल्यावर माझी चलबिचल सुरू झाली. मी तिच्या घरी फोन लावला.. नेमका सासरेबुवांनी उचलला.

मी: "हॅलो! मी चिमण बोलतोय! सरीता आहे का?"

सासरा: "आहे! पण ती फोनवर येणार नाही!"

मी: "का?"

सासरा: "आता का म्हणून परत मलाच विचारताय?". सासरा जरा तिरसटच आहे. पूर्वी सरकारी नोकरीत होते.. तिथं अरेरावी करायची सवय लागलेली.. आणि आता वय पण वाढलं. त्यांच्या 'अरे'ला 'कारे' केलं तरच थोडा निभाव लागतो हे मला अनुभवानं माहीत झालं होतं.

मी: "अहो, तुम्हाला नाही तर कोणाला विचारणार? फोन तुम्हीच घेतलाय ना?".

सासरा: "माहीतीये! उगाच अक्कल शिकवू नका! एकतर या वयात नस्ते धंदे करायचे आणि वर 'का?' म्हणून विचारायचं?"

मी: "धंदे? मी काय धंदे केले?"

सासरा: "उगी भोळेपणाचा आव आणू नका! सगळ्या जगाला माहीतीहेत तुमचे धंदे!" फोन दाणकन आदळला. नंतरचे दोन-तीन फोन असेच काहीसे झाले. असल्या तप्त वातावरणात तिच्या घरी जाण्यात काही पॉईंट नव्हता. आयला! असे कुठले धंदे मी करतोय जे मलाच माहीत नाहीत पण सगळ्या जगाला माहीती आहेत? सरीताला दिलेलं सरप्राईझ सरप्राईझिंगली असं माझ्या अंगाशी कसं येतय?

दुसर्‍या दिवशीच्या साप्ताहिक सभेत मी माझी व्यथा सांगीतली. त्यावर बरीच चर्चा होऊन शेवटी मायाला सरीताच्या घरी पाठवायचं ठरलं. इतका वेळ दिल्या काहीच बोलला नव्हता. त्याची सारखी चुळबुळ चालली होती.. बहुतेक त्याला काहीतरी सांगायचं होतं.. पण माझ्या सरप्राईझमुळं त्याची पंचाईत झाली असावी.

दिल्या: "अरे हां! तुम्हाला एक बातमी द्यायची होती!". दिल्याला आवाज फुटला. सर्वसाधारणपणे त्याच्या बातम्या आता कुठले शेअर्स आता घ्यायला / विकायला पाहीजेत अशा प्रकारच्या असतात असा आमचा अनुभव आहे.

मक्या: "तुला बायको नाही त्यामुळे ती पळून गेली अशी बातमी नक्की नसणार!"

दिल्या: "आता करणार आहे!"

माया: "काय करणार आहेस?". आम्ही सगळेच एकमेकांकडे 'हा काय गूढ बोलतोय?' असं बघत राहीलो.

दिल्या: "मी.. मी लग्न करतोय!"

"काय? तू? आणि लग्न?" आम्ही तिघेही एका सुरात ओरडलो. परत एकदा टेबलांवर शांतता आणि रडारड!

माया: "कुणाशी? नाव काय तिचं?"

दिल्या: "कल्पू"

मक्या: "कल्पू? हे एखाद्या भातुकली खेळणार्‍या मुलीच नाव वाटतय! मुलगी सज्ञान आहे ना?" मक्या रंगात आला.

दिल्या: "तिचं नाव कल्पना आहे.. कल्पना नायडू! मी तिला कल्पू म्हणतो." एकंदरीत आमच्या या विश्वामित्राची तपश्चर्या कल्पनेनं भंग केलीच तर.

मक्या: "आयला! ह्या नायडूला नेमका तुझ्यासारखा ब्रम्हचारीच कसा भेटला 'आय डू' म्हणायला?".

मी: "अरे पण ती आपल्यापेक्षा बरीच लहान आहे! जरठ-कुमारी विवाह होतोय म्हणून लोकं निदर्शनं करतील हां!"

माया: "नायडू? तिला मराठी येतं का? का मी आता हिंदी इंग्रजी शिकायला लागायचं?"

दिल्या: "अरे तिचं वय ४० आहे. चिमण्यानं तिला माझ्याकडे पाठवलं होतं.. तिच्यासाठी घर शोधता शोधता तीच मला सापडली.. काय विलक्षण डोळे आहेत तिचे".

मक्या: "चला बरं झालं. इतके दिवस तुला फक्त इनव्हेस्टमेंट आणि रिटर्न एवढंच समजत होतं. आता खर्च नावाचा प्रकारही कळायला लागेल."

उरलेली सर्व सभा दिल्याची आणखी टिंगल करण्यात गेली. दुसर्‍या दिवशी माया सरीताकडे गेली.. तिच्या कल्पनेतल्या कल्पनेचं भूत उतरलं आणि सरीता घरी आली.. तिला फार अपराधी वाटत होतं.. ती मला सॉरी म्हणाली.. मी पण तिला 'सरीता! मी तुझ्यावाचून रिता आहे!' असली कादंबरीतली वाक्यं टाकून खूष केलं.

यथावकाश दिल्याच लग्न झालं. कल्पना आमच्या दोघांच्या पाया पडली. आता मी हिला काय आशिर्वाद देणार? मी फक्त "'दिल्या' घरी तू सुखी रहा" एवढच म्हणू शकलो.

या सगळ्या भानगडीत माझी जिम चालू होती. माझं वजन १० किलोनी कमी झालं होतं. मी आनंदात होतो.. पण.. त्यांच्या लग्नानंतर एकदा मी जिमला जायला निघालो.. जरा उशीरच झाला होता,, खूप पाऊस झाला होता.. रस्त्यात प्रचंड पाणी साचलं होतं.. घाईघाईत जिमला जाताना ड्रेनेजच्या खड्ड्यात पाय अडकून पडलो.. पाय मोडला.. प्लॅस्टर घातलं ६ आठवड्यांसाठी.. मी परत प्रसरण पावणार हे लख्ख दिसत होतं.. तंगडी वर करून पडल्या पडल्या मला साक्षात्कार झाला.. मी बारीक होणं न होणं हे माझ्या हातात नाहीच्चै.. ते सगळं वरती ठरलेलंच आहे.. तेंव्हा आपण ------

ठरविले अनंते तैसेचि फुगावे
चित्ती असु द्यावे समाधान!

वादळ

अखेर मी विद्यापीठात पदार्थविज्ञान शिकायला दाखल झालो. खरं तर बरीच वर्ष मला पदार्थविज्ञान कशाशी खातात हेच माहीत नव्हतं. पदार्थविज्ञान म्हणजे निरनिराळ्या खाद्यपदार्थांच्या कृतींचे शास्त्र असणार अशी माझी 'जिव्हा'ळ्याची समजूत होती. अर्थात इतर अनेक समजूतींप्रमाणे ही पण यथावकाश निकालात निघाली.

पाळण्यात असताना पाय सतत तोंडात घालण्याच्या माझ्या सवयीमुळे जाणकारांनी मी पुढे लहान तोंडी मोठा घास घेणार असं भाकीत केलं होते म्हणे, जे फारच बरोबर निघालं. पण बाबांचे माझ्याबद्दलचे भाकीत साफ चुकलं. ठीकठाक असलेल्या सर्व गोष्टी मोडण्याच्या माझ्या विध्वंसक उद्योगांमुळे खवचटपणे ते आईला म्हणायचे "चिमाजीअप्पा पुढे डिमॉलीशन इंजीनिअर होणार". बाबा मला प्रेमाने चिमाजीअप्पा म्हणायचे. जेमतेम पाचवी पास असलेल्या आईला मी कुणीतरी मोठा माणूस होणार म्हणून कृतकृत्य व्हायचं. पण त्यामुळं मला मात्र मी इंजीनिअरींगकडे जावसं वाटू लागलं. नंतर हार्डवेअर लिमिटेशनमुळे मला तिकडे प्रवेश नाही मिळाला. शेवटी प्रवाहपतित माणसं जे करतात तेच मी पण केलं - म्हणजे आधी B.Sc. व मग M.Sc. आमच्या कंपूतले काही जण B.Sc. नंतर सूज्ञपणे बँकांच्या परीक्षादेऊन कारकुनी करू लागले. पण इतर मंडळीना कारकुनी करणं below dignity वाटायचं. "बँकेतली नोकरी म्हणजे इतरांनी पैसे कमवायचे आणि आपण त्याचे हिशेब ठेवायचे" असेही टोमणे नवोदित कारकुंड्याना मारले जायचे. असो.

होता होता पहिला दिवस उजाडला. पहिलं लेक्चर सकाळी ८ वाजता होतं. दोन बशी ('बस'च मराठी अनेकवचन) बदलून आणि कँटीनला चहा बिडी मारून डिपार्टमेंटला जायला लागेपर्यंत ८ वाजून गेले होते. जाता जाता डिपार्टमेंटकडून कँटीनला जाणार्‍या काही घोळक्यांची वाक्यं कानावर पडली...."कॅलशियमसाठी हार्ट्री फॉक equations सोडवली तर ...." एक घोळका."If you look at the dipole radiation......." दुसरा घोळका....बापरे! म्हणजे ही मंडळी सकाळी सकाळी चहाबरोबर फिजिक्स खातात काय? मला ते ऐन दिवाळीत फराळाबरोबर चिकन खाण्यासारखं वाटलं. आमच्या कॉलेजमधल्या फिजिक्सच्या स्टाफरूम मधे सुध्दा कधी असलं बोलणं ऐकलं नव्हतं. तिथं प्रॉव्हीडंट फंड किंवा इंफ्रास्ट्रक्चर बाँड असल्या अर्थपूर्ण विषयांवर चर्चा चालायची. त्या अभ्यासू वातावरणामुळे माझा inferiority complex बळावला आणि इथं काशी घालायचं काही नडलं होतं का असे खचवणारे विचार पिंगा घालायला लागले. पण निदान ते कुठल्या विषयांबद्दल चर्चा करत होते ते तर कळलं ना असा काडीचा आधार माझ्या बुडत्या आत्मविश्वासाला देत मी डिपार्टमेंटमधे ठेपलो.

डिपार्टमेंटच्या दारात फक्त एक मुलगा दिसला. सावळा वर्ण, हसरा चेहरा, उंची साधारण ५ फूट ८ इंच, सडपातळ बांधा, नीट कापलेले केस, अर्धवट वाढलेली दाढी, तपकीरी डोळे, जीनची पँट त्यात खोचलेला शर्ट आणि खांद्याला शबनम असा त्याचा अवतार! आता नक्की कुठं जायचं या विचारात असतानाच त्यानंच एकदम इंग्रजीत विचारलं - "Excuse me, do you know where the main lecture hall is?"."या.. नो.. आय मीन..." - इंग्रजी बोलायचं म्हंटल की माझी (अजून) फॅ फॅ होते."मेन लेक्चर हॉल कहाँ है?" - माझी अडचण ध्यानात घेऊन त्यानं हिंदीचा आश्रय घेतला."मुझे नहीं पता, मुझे भी वही जाना हैं!" - मला एकदम ओळखीची गल्ली सापडल्याचा आनंद झाला."चलो आपुन किसीको पूछते हैं" - इतका वेळ शुध्द बोलणार्‍या त्या मॅननं एकदम मुंबई हिंदीच्या गटारात तोंड घातलं... अगदी एखाद्या खडकी हिरोनं युरोपीयन ललनेच्या कमरेवर हात ठेउन 'चल आती क्या खंडाला?' विचारावं तसं. तरी पण त्याला इंग्रजी न अडखळता बोलता येतंय म्हणून एक सूक्ष्म आदर पण होता. इतक्यात एका खोलीतून एक पोरगेलासा तरूण (बहुधा विद्यार्थी संशोधक असावा) आणि एक फाटका माणूस बाहेर पडताना दिसले. अगदीच गबाळे कपडे, हातात एक स्क्रू ड्रायव्हर, कपड्यांना काही ठिकाणी ऑईल लागलेलं, खोचलेला शर्ट एका ठिकाणातून बाहेर पडलेला असा माणूस फार तर फार वर्कशॉपमधला वर्कर असणार असा तर्क करत आम्ही त्यांच बोलणं थांबायची वाट पहात बाजूला उभे राहीलो. बोलता बोलता अचानक त्या फाटक्यानं "अरे, तू ते कालचं श्रॉडिंगर इक्वेशन बघितलस का?" असा त्या तरुणाला सवाल केला आणि आमची दांडी गुल झाली.
"यहाँ वर्कर लोगोंकोभी क्वांटम मेकॅनिक्स आता है क्या?" माझ्या नव्या मित्रानं दबक्या सुरात पृच्छा केली. मी त्याला डोळ्यांनीच गप्प रहायला सांगितलं आणि हळूच इकडे तिकडे कुठे ज्ञानेश्वर दिसतायतं का ते पाहून घेतलं. नंतर कळलं की तो फाटका माणूस कॅलीफोर्नियातला Ph.D. आहे आणि आम्हाला क्वांटम शिकवणार आहे. गबाळ्या संशोधकांबद्दल पूर्वी नुसतच ऐकलं होतं प्रत्यक्ष पहायची वेळ प्रथमच आली!! त्यांच बोलणं संपल्यावर मग आम्ही लेक्चर हॉल कुठे आहे ते विचारून यथावकाश तिथे प्रवेश करते झालो.

माझा कंपू आधीपासूनच वर्गात होता... असं कसं झालं? पहिलं लेक्चर म्हणून असेल कदाचित... आम्ही दोघे गुपचुप एका बाकावर बसलो. मास्तर स्वतःची ओळख करून देत होता. मी अमुक अमुक.. अमुक अमुक ठिकाणी शिकलो... इंग्लंडमधे सॉलीड स्टेटमधे Ph.D. केली.... च्यायला.. इंग्लंडमधे?.. इथं एकंदरीत पोचलेली मंडळी दिसताहेत.. मास्तरची ओळख संपली आणि त्यानं आम्हाला आपआपली ओळख करून द्यायला सांगितलं. आली का पंचाईत! मनातल्या मनात दोन ओळी बराच वेळ घोकल्या आणि चेहरा निर्विकार ठेवण्याचा प्रयत्न करत माझ्या पाळीची वाट पहात बसलो. दरम्यान मास्तरनं बिनधास्तपणे वर्गातच एक सिगरेट पेटवली. चला... निदान मोकळं वातावरण तरी दिसतंय...मनाला थोडा दिलासा मिळाला... होता होता ओळख परेड संपली आणि मास्तर निघून गेला. तो जाता क्षणीच माझ्या नव्या मित्रानं पटकन जाऊन टेबलावरून काहीतरी उचललं. ते मास्तरचं सिगरेटचं पाकीट होतं. मनात म्हंटल - आता हा मास्तरला ते परत करून भाव खाणार. तर तो ते पाकीट माझ्याकडे घेउन आला आणि म्हणाला "चलो, अभी एक एक फोकटका बिडी पीते हैं!" मग काय तो, मी व माझा कंपू या सगळ्यांनी दिवसभर ते पाकीट पुरवून पुरवून वापरलं आणि हां हां म्हणता तो आमच्या कंपूचा एक अविभाज्य घटक झाला. हळूहळू त्याच्या बद्दलची माहिती कळत गेली. त्याचं नाव वेंकट होतं. तो आणि त्याचा शाळेपासूनचा मित्र शेखर हे दोन्ही आमच्या वर्गात होते. दोघे रास्ता पेठेत रहायचे. शेखर अर्धवेळ नोकरी करून फावल्या वेळात शिकत होता.

आम्ही त्यांना यंडुगुंडु म्हणायचो..ते दोघे एकमेकात तमिळ भाषेत बोलायचे म्हणून. यंडु म्हणजे शेखर आणि गुंडु..कधी कधी अण्णा सुध्दा म्हणायचो..म्हणजे वेंकट. एकमेकांना सरळ नावांने हाक मारून पुरेशी जवळीक निर्माण होत नाही यावर आमचा ठाम विश्वास होता.. बनकर नावाचा एक मुलगा होता त्याला सगळे बन्या म्हणायचे आणि कधी कधी "यार! तू कुछ बनकर दिखा!" असा टोलाही द्यायचे. मनोज रमेश माने या नावातली आद्याक्षरे उचलून कुणीतरी त्याला मनोरमा म्हणायला सुरुवात केली. कधी कधी त्याच स्वागत "कोई माने या न माने जो कलतक थे अनजाने" या गाण्यानेही व्हायचं. नंतर कुणीतरी उठवलं की तो आमच्याच टोळक्यातल्या विद्या नावाच्या मुलीबरोबर जास्त वेळ गप्पा मारत बसलेला असतो म्हणून मग त्याला विद्याधर नाव पडलं. मुलींना दुय्यम मानणं आमच्या टोळक्याच्या DNA मधे बसत नव्हतं म्हणून त्यांनाही नावं ठेवली होती. प्रियाचा चेहरा कायम चिंताक्रांत असायचा, चेहर्‍यावर आनंद अभावानेच दिसायचा म्हणून तिला नाराजकन्या पदवी देण्यात आली. विद्या प्रचंड बडबडी म्हणून तिची टकळी झाली. मास्तरांना तर सगळेच नावं ठेवतात. मग आमचा अपवाद कसा असणार? इंग्लंडच्या Ph.D. मधे इंग्रजांचा खडूसपणा पुरेपूर मुरला होता. त्याला काही प्रश्न विचारला की "अहो! एवढं कसं समजतं नाही तुम्हाला?" असं भू भू करून अंगावर यायचा म्हणून त्याचा टॉमी झाला. कॅलीफोर्नीयाचा Ph.D. हा एक नामांकित गोंधळी होता... शिकवायला सुरुवात करायचा अन् मग चुकलं चुकलं म्हणून सगळं खोडून परत पहिल्यापासून सुरुवात करायचा... त्याला कंफ्युशस असं नाव पडलं. आमचा इलेक्ट्रॉनीक्सचा मास्तर कायम हातात सोल्डर गन घेउन इकडे तिकडे फिरताना दिसायचा म्हणून त्याला मॅन विथ द सोल्डर गन अशी उपाधी मिळाली.

आमचं टोळकं जरी अनेक भाषीक लोकांनी भरलेलं होतं आणि मराठी सगळ्यांना यायचं तरी टोळक्याची प्रमुख भाषा हिंदी..धेडगुज्री हिंदी.. होती. आणि बोलताना हिंदी पिक्चर मधल्या निवडक बोअर डायलॉगची फोडणी दिली जायची. डायलॉग नाही सापडला तर अजित, राजकुमार किंवा देवानंद असल्या एव्हरग्रीन लोकांच्या स्टाईली मारत संभाषण व्हायचं. म्हणजे कधी कुठं जायला उशीर झाला तर कोणी "जल्दी चलो! लेट हो गया!" असं मिळमिळीत बोलायच्या ऐवजी "जल्दी चलो, टाईम बाँबमे टाईम बहोत कम है!" असं बकायचे. किती चहा आणायचे हे विचारायला शोलेतल्या अमजदखानचा आधार घेतला जायचा "अरे ओ सांबा! कितने आदमी है?"."तू खुदही गिनले जानी!" एखादा राजकुमार त्याला परस्पर कटवायचा.

हळूहळू कळलं की गुंडू एक अस्वस्थ आत्मा आहे. त्याला कायम काहीना काहीतरी सणक यायची. चांगल्या गप्पा चालू असताना मधेच उठून तो कधी "चलो! गच्चीपे जाके पतंग उडाएंगे!" तर कधी "येरवडामे अच्छी पिक्चर लगी है, चलो जाएंगे!" असं काहीही म्हणू शकायचा. पहीले काही महीने बसने आल्यावर त्याला सायकलने यायची सणक आली... त्या काळात स्कूटरनं फिरणं परवडायचं नाही... परवडलं तरी स्कूटरला असणारी waiting list बघता ती मिळवणं दुरापास्तच होतं. गुंड्याला सायकलचा कंटाळा यायला आणि बाजारात रमोना नावाची मोपेड यायला एकच गाठ पडली. ती एकदम जोरात पळते हे ऐकल्यावर यंडुगुंडू तातडीने trial घेऊन आले. "अरे! क्या भागती है! एकदम हवासे बातें करती है!" यंडुगुंडूनी नुसताच जोरदार प्रचार केला नाही तर दोघांनी प्रत्येकी एक एक गाडी बुक पण केली. "गुंड्या, ये सचमुच भागती है क्या?" आमच्यापैकी काहींनी ती रस्त्यात पाहीली होती पण इतकं बारकं यंत्र माणूस घेउन पळू शकेल यावर कोणाचाच विश्वास नव्हता. "हाँ हाँ! बिलकुल भागती है! आनेके बाद देखले!" इती गुंड्या. होता होता एकदाची त्याची गाडी आली पण त्याच्या चेहर्‍यावर म्हणावा तेव्हढा उत्साह दिसत नव्हता.
"हो गई क्या हवासे बातें?" बन्यानं बहुतेक दुखर्‍या भागावर बोट ठेवलं.
"अरे, नहीं यार, गाडीमे कुछ तो भी प्रॉब्लेम है! बिलकुलही नहीं भागती!" गुंड्या आयुष्यात निराश झालेला दिसत होता.
"तूने गिअर बदलके देखे क्या?" एक एक जण रेशन घ्यायला लागला.
"यंडूकी गाडी मैंने चलाके देखी, वो एकदम तेज चलती है!".. गुंड्यानं प्रश्नाकडे दुर्लक्ष केलं.
"गुंड्या इसको दो दो स्टँड क्यूं है?" मनोरमानं साळसूदपणे विचारलं.
"वो स्टँड नहीं है! वो किक है! थोडी नीचे आयेली है!" गुंड्या.
"ये क्या है?" मी सीटच्या पाठीमागे असलेल्या एका उघड्या नळकांडीकडे बोट करून विचारलं.
"अरे, ये तो टूलबॉक्स है! आते आते टूल्स सब गिर गये, लगता है!" गुंड्याला वेग सोडता बाकीचे प्रश्न क्षुल्लक वाटत होते.
"चलो मैं एक चक्कर मारता है!" मानेनं गाडी घेतली आणि मला मागे बसण्याची खूण केली. खरच गाडीला काही वेग नव्हता. कुठल्याही गिअरमधे १० च्या वर काही स्पीड जात नव्हता. सायकलवाले हसत हसत आमच्या पुढे जात होते. मग मधेच मानेला काय सण्णक आली कुणास ठाउक. त्यानं खाड्खाड सगळे गिअर ४-५ वेळा बदलले आणि अचानक स्फोटासारखा फाSSट असा मोठा आवाज आला. मला गाडीची वाट लागल्याची शंका आली. पण काही क्षणातच गाडी वेगाने धावू लागली. सायलेंसरमधे पॅकींगचा बोळा तसाच राहीला होता तो मानेच्या उपद्व्यापामुळे फाडकन उडाला होता.
"अरे यार! तू तो एकदम जिनीअस निकला! डीलरके लोगोंकोभी ये प्रॉब्लेम नही समझा था!" गुंड्याचा आनंद गगनात मावत नव्हता.
"वो जिस स्कूलमे पढते है ना, उस स्कूलके हम हेडमास्टर रह चुके है!" मानेच्या फुशारक्या लगेच सुरू झाल्या. बँड लावायची संधी मिळाली की मुळीच सोडायची नाही असा आमचा दंडक होता.

अण्ण्याची ही गळित गात्र गाडी रोज काहीतरी ..कधी मडगार्ड तर कधी सायलेंसर.. गाळून आमची चांगलीच करमणूक करायची. पण गुंड्याला याचा कधीच वैताग आला नाही. त्याला त्यात गंमतच वाटायची.
"चल, उतर" एकदा गुंडू स्कूटर कँटीनच्या बाहेर थांबवता थांबवता म्हणाला. मला त्याच्या स्कूटरच्या मागे कुणीच बसलेलं दिसलं नाही. मग हा बंब्या कोणाला उतर म्हणतोय हे मला कळेना. तेवढ्यात तो परत "हां चल, उतर" असं म्हटल्यावर मात्र मी न राहवून म्हंटल - "अरे गुंडू, हवासे बाते कर रहा है क्या? तेरे पीछे तो कोई है नहीं!". अजूनही 'हवासे बाते'ला एक ऐतिहासीक महत्व होतं.
"मेरे पीछे टकळी बैठी थी, पता नही कहाँ गई! चल, हम उसको ढूंढते हैं!"तो आता पुरता भंजाळलेला होता.
"अबे अकलके अंधे! मै तेरे साथ आया तो तू उसको किधर बिठाएगा?" हे त्याला पटलं व तो लगेच तिला शोधायला निघाला. थोड्या वेळाने तो आणि लंगडणारी विद्या आल्यावर सगळ्या प्रकाराचा उलगडा झाला.
"काय टकळे? अशी ठुमकत ठुमकत का चालतेयस?" बन्यानं तिला डिवचलं आणि आम्ही सगळ्यांनी दात काढले.
"अरे, तुमचं काय जातय रे दात काढायला? इथं मी पडलेय, तुम्हाला काय त्याचं सुखदु:ख. सहानुभूती दाखवायची सोडून दात काढताहेत. तुम्हीच तोंडावर पडायला पाहीजे होतात म्हणजे चांगले दात घशात गेले असते." विद्या पिसाळली की तिची फिल्डींग करायला २-३ जणं तरी लागतात पण आज थोडक्यात आवरलं.
"तू तोंडावर पडलीस तर लंगडत का चालतेयस?" मानेनं आगीत तेल घातलं.
"जब बडे बात करते है तब बच्चे बीचमे बोला नही करते!" विद्याने एका बोअर डायलॉगचा आधार घेउन बाजी उलटवली.
"पण काय झालं ते सांग ना!" प्रियाची उत्सुकता शीगेला पोचली होती.
"अगं! गुंड्या मला रस्त्यात भेटला आणि म्हणाला लिफ्ट देतो! म्हणून मी त्याच्या मागे बसले. एका चौकात गुंड्यानं दोन सायकलवाल्यांना लॅप टाकून भसकन overtake केलं आणि मी पडले, माझा पाय मुरगळला. मी थांब थांब ओरडले पण त्या ठोंब्याला कळलंच नाही, तो तसाच निघून गेला. आजुबाजुचे लोक फिदीफिदी हसायला लागले. शेवटी मी लंगडत लंगडत निघाले आणि थोड्यावेळाने तो परत येताना दिसला. मला पडल्याचं दु:ख नाही, तो थांबलाच नाही याच आहे." विद्येची खरी चिडचिड बाहेर आली. गुंड्या कधी कधी पिसाटासारखा ओव्हरटेक करायचा. एकदा मी मागे बसलेलो असताना त्यान उजवीकडे वळणार्‍या ट्रकला उजवीकडून ओव्हरटेक केलं होतं. आ वासून अंगावर येणारा ट्रकचा जबडा पाहून मला स्वर्ग दोन बोटं उरणं म्हणजे काय ते उलगडलं होतं.
"गुंड्या, इतके दिवस तू गाडीचे पार्ट पाडत होतास, आता माणसं पण पाडायला लागलास का?" मी गुंड्याकडे मोर्चा वळवला.
"और तेरेको टकळीकी बडबड अचानक बंद हो गई, ये भी नहीं समझा?" माने परत सुटला.
"हाँ! मुझे लगा के गाडी थोडी लाइट लग रही है! मगर मैने आज सर्व्हीसींग किया था शायद इसलिए..." अण्णाचं विश्लेषण बर्‍याच वेळेला तर्काशी विसंगत असायचं. म्हणून आम्ही त्याला analysis च्या ऐवजी ANNA-lysis (अण्णा लिसीस) असा वेगळा शब्दच केला होता.
"तेरा अण्णा लिसीस बंद कर और सबको चाय लेके आ!" मानेनं सुचवल्याप्रमाणे अण्णा लगेच चहा आणायला गेला आणि प्रकरण तिथेच थांबलं.

दिवस भराभर चालले होते पण फिजिक्स काही फारसं झेपत नव्हतं. सामान्य बुध्दिमत्तेमुळे ते आपल्याला कधीच सुधरणार नाही हेही सगळ्यांना माहीत होते. मग उगीच शिकण्यात वेळ फुकट घालवण्यापेक्षा खेळण्यात घालवलेला काय वाईट असा सूज्ञ विचार करून आम्ही कॅरम टीटी क्रिकेट अशा खेळांना उदार आश्रय दिला होता. सकाळपासून संध्याकाळी ६ वाजेपर्यंत आम्ही टीटीचं एक टेबल आणि कॅरमचा एक बोर्ड कायम अडवून ठेवलेला असायचा. त्या नंतरसुध्दा आमची खेळायची तयारी असायची पण विद्यापीठाच्या नियमाप्रमाणे ६ वाजता recreation hall बंद व्हायचा म्हणून आमचा नाईलाज होता. मामा काळे या कर्मचार्‍यावर त्या हॉलची जबाबदारी होती. त्याला पटविण्यासाठी तो आला की आम्ही
"मामा काळे, ओ, मामा काळे अब तेरी गलीतक आ पहुंचे" या ओळी
"दिलवाले, ओ, दिलवाले अब तेरी गलीतक आ पहुंचे"या गाण्याच्या चालीवर गाऊन त्याचं जोरदार स्वागत करायचो. पण त्या लाडीगोडीचा काही परीणाम त्याच्यावर झाला नाही. शेवटी एकाला आयडिया सुचली. त्याला आम्ही रोज एक चहा-बिडी पाजायला सुरवात केली. मग तो ६ वाजता असलेल्या सगळ्यांना हाकलून, हॉल बंद करून किल्ली आम्हाला आणून द्यायला लागला. थोडी सामसुम झाली की आम्ही जे खेळायला लागायचो ते रात्री १० लाच थांबायचो. एकदा असच रात्री उशीरा घरी जायला निघालो. गुंड्या त्याची गाडी आणायला गेला पण बराच वेळ झाला तरी येईना म्हणून आम्ही त्याला बघायला निघालो. रस्त्याला चांगल्यापैकी अंधार होता. विद्यापीठातल्या कर्मचार्‍यांचा मंद कारभार संध्याकाळी दिवे चोख चालवत असत. थोड्यावेळाने भांडण्याचा आवाज यायला लागला. गुंड्या आणि एक टांगेवाला यांच्यात जुंपली होती. नेहमीप्रमाणे हवासे बाते करण्याच्या नादात गुंड्याची लॅप सरळ टांग्यात गेली होती. गाडीचे काही अवयव गळाले होते, पुढच्या चाकाचा द्रोण झाला होता.
"चल चौकीवर! दिवा न लावता टांगा चालवतो. माझं नुकसान दे भरून!" गुंड्या तणतणत होता. खर म्हणजे गुंड्याच्या गाडीला पण दिवा नव्हता. त्याच्या दिव्याने काही दिवसापूर्वीच मान टाकली होती. टांग्याचं पण थोडं नुकसान झालेलं दिसत होतं.
"ए चल शाणा बन! तुझ्या गाडीला पण दिवा नाहीये. मला काय सांगतो?" टांगेवाला सोडायला तयार नव्हता.
"तुला नाय तर काय घोड्याला सांगू काय?" गुंड्या सरकला तरी त्याची विनोदबुध्दी शाबुत होती. दादापुता करून कसंतरी ते भांडण मिटवलं. गुंड्याच्या पायाला बरच लागलं होतं त्याला शेखर बरोबर घरी पाठवून दिलं आणि आम्हीपण घरी गेलो. दुसर्‍या दिवशी पायाला बँडेज बांधून गुंड्या लंगडत लंगडत आला.
"पतली दोरीपर चलनेवाला बाजीगर जेजे आज जमीनपरभी सीधा नही चल सकता!" डॉन मधल्या प्राणच्या डायलॉगने मी स्वागत केलं.
"काय तैमुरलंग, तू काल घोड्यावर चढाई केली असं ऐकलं".
"तो घोड्याचा मुका घ्यायला गेला होता".
"नाही नाही खरतर त्याला टांगेवालीचा मुका घ्यायचा होता पण घोडा मधे आला" कुणीतरी टांगेवाल्याचं लिंग सोयीस्करपणे बदललं. दिवसभर असल्या विनोदांना ऊत आला होता. हसून हसून पोटं दुखायला लागली. मधे थोडीशी गॅप पडली की कुणीतरी घोड्यासारखं खिंकाळून चावी मारून द्यायचे की परत सुरू! दुपारपर्यंत बर्‍याच वेळा कालचं पुराण सांगून सांगून त्याचा पेशन्स संपला. नंतर मग "काय लागलं?" या प्रश्नाला तो तिरसटपणे फक्त "घोडा लागला" असं सांगायला लागला आणि ऐकणार्‍याचा भांबावलेला चेहरा बघून आमचं काय होत असेल ते तुम्ही समजून घ्या.



जितक्या सहजतेने गुंड्या आमच्या कळपात आला तितक्याच सहजपणे त्यानं इतर कळपातही प्रवेश मिळवला. डिपार्टमेंट तसं छोटं असलं तरी टोळकी बरीच होती... सीनिअर मुल/मुली, रीसर्च करणारे, इतर डिपार्टमेंटचे ग्रुप शिवाय हॉस्टेलमधल्या पोरां/पोरींचा ग्रुप... ईथर सारखा तो सर्वदूर असायचा. त्याचा अस्थिर आत्मा हे कारण असेल कदाचित पण तो बारा पिंपळावरचा मुंजा होता हे खरं! एक रीसर्च करणारा ग्रुप फारच वैशिष्ट्यपूर्ण होता..त्यात दोघेच जण होते... पण चांगलेच दर्दी होते... न्युक्लीअर फिजिक्समधे रीसर्च करायचे. त्यांच्या लॅबमधे रसायनं ठेवण्यासाठी एक फ्रीज होता..फक्त त्यांच्यासाठी. रोज दुपारी कलिंगडाला रमची इंजेक्शनं मारून ते फ्रीजमधे ठेवायचे आणि रात्री सामसुम झाली की कापून खायचे. गुंड्यानं त्यांचा रीसर्च पेपर एकदा टाईप करून दिल्यामुळे त्याला या कलिंगड पार्टीचं अधुनमधुन आमंत्रण मिळायचं आणि आमची जळजळ व्हायची. गुंड्याला टाईपिंग पण येतं हे तेंव्हा कळलं. पुढं त्यानं आमचे प्रोजेक्ट रिपोर्ट सुध्दा टाईप केले.

परीक्षा जवळ आल्यामुळे पास होण्यासाठी काहीतरी करणं भाग होतं. सर्वानुमते माझ्या घरी रोज रात्री बसायचं ठरलं. अभ्यासाचं फक्त निमित्त होतं, टाईमपासच जास्त चालायचा. सारखी कुणाला तरी सिगरेट नाहीतर चहाची तल्लफ यायची की त्याच्याबरोबर सगळे बाहेर! सिगरेटी परवडेनाशा झाल्या की खाकी विड्या... सिगरेटी/बिड्या घ्यायला, जवळच्या थेटरमधल्या पानवाल्याकडं जायचो. एकदा बिड्या घेता घेता कुणीतरी म्हंटल "ये नया पिक्चर लगता है ना?" झालं.. भानावर आलो तेंव्हा १२ वाजून गेले होते... त्या रात्रीचा बिडी ब्रेक ३ तास चालला. असं नंतर २-३ वेळा झाल्यावर सगळ्यांना आपण पिक्चर बघायला जमतो का अभ्यासाला असा संभ्रम निर्माण झाला. मग ज्याच्या घराशेजारी थेटर नाही त्याच्या घरी जमायचं ठरलं. पण असं कुणाचच घर नाही हे कळल्यावर सगळे हताश झाले.
"अब हमे बचनेका कोSSई चान्स नही!" माझ्या तोंडून अजित गरजला.
"आपुन हॉस्टेलमे पढ सकते है!" गुंड्याने खडा टाकला.
"नको. तिथून जवळ राहुल थेटर आहे." बन्याला खात्री नव्हती.
"अरे भुईनळ्या! मग काय सिंहगडावर जायचं का?" मी थयथयाट केला.
"अरे तिथं फक्त इंग्रजी पिक्चर लागतात. तुला एकतरी डायलॉग कळतो का? मला तर सगळं डोक्यावरनं जातं." माने सगळ्यांच्या मनातलं बोलला.
"पण हॉस्टेलवरनं रात्री घरी कसं जायचं? बस कुठं असते रात्री?" बन्या एक वातुळ प्राणी आहे... सारख्या शंका काढून वात आणतो.
"बस रात्री डेपोत असते" मानेची बॅटींग सुरू झाली.
"घर कायको जानेका? उधरीच सोनेका". फिजिक्समधली Principle of least action, Principle of least time अशी तत्वं ऐकून गुंड्यानं स्वतःच Principle of least trouble असं एक खास तत्व बनवलं होतं... म्हणजे कुठल्याही समस्येचं निराकरण आपल्याला कमितकमी त्रास करून कसं करता येईल ते बघायचं.
"हॉस्टेलवर आपण कसं झोपायचं?" बन्याला हॉस्टेलवर झोपणं स्मशानात झोपण्याएवढं भीषण वाटत होतं बहुतेक.
"अरे! घरी झोपतो तसच झोपायचं" मानेला फुलटॉस मिळाला.
"बाहेरची खूप लोकं हॉस्टेलवर राहतात. त्यांना पॅरासाईट म्हणतात. रेक्टर चुकून चक्कर मारायला आलाच तर ते गॅलरीत लपून बसतात." गुंड्याला हॉस्टेलवर राहण्याचा थोडा अनुभव होता.
"बन्या, तू काळजी कशाला करतो? अगर हम हैं तो क्या कम हैं?" मानेन एका फडतुस डायलॉगच्या आधारे फुशारकी मारली.
"तू है वोही गम है" बन्याची मानसिक तयारी अजूनही झाली नव्हती पण एकट्यानं अभ्यास करणं त्याला जमणार नव्हतं म्हणून नाईलाजाने तो तयार झाला.

हॉस्टेलच्या पोरांनाही आमच्याबरोबर अभ्यास करण्यात रस होताच... नाही म्हंटल तरी आमच्यातल्या काहीजणांना थोडफार फिजिक्स यायचं. हॉस्टेलवर बसण्याचा एक फायदा होता... बिड्या प्यायला बाहेर जायला लागायचं नाही... चहाला मात्र जावं लागे... फार रात्र झाली तर चालत शिवाजीनगर बस स्टँडपर्यंत!! गुंड्या स्वतः फारसा खादाड नसला तरी इतरांसाठी नेहमीच काहीना काही तरी चरायला आणायचा... मेसच्या खाण्याला वैतागलेले बुभुक्षित त्यावर वखवखल्यासारखे तुटून पडायचे. एकदा गुंड्यानं डबाभर इडल्या आणल्या. सगळ्यात वरती त्याच्या आईने मोठ्या प्रेमाने तिखट चटणीचा गोळा ठेवला होता. आधीच गच्च भरलेल्या एका रूममधे गुंड्या घुसला आणि लाईट गेले. अंधारात करायचं काय म्हणून कुणीतरी खाण्याची आयडिया टाकली."अरे हाँ! मैं इडली लेके आया है!" गुंड्याचं बोलणं पूर्ण व्हायच्या आधीच त्याच्या जवळ बसलेल्या मानेनं चाचपडत डबा हिसकावून घेउन तो उघडला आणि अंधारात पहिलं जे हाताला लागलं त्याचा बकाणा भरला.. नेमका तो चटणीचा गोळा होता.. एवढी तिखटजाळ चटणी तोंडात गेल्यावर माने ४४० व्होल्टचा धक्का बसल्यासारखा हवेत तीनताड उडाला. अंधारामुळे त्याला बाहेर बेसीनकडेही जाता येईना आणि तोंडातलं थुंकूनही टाकता येईना. त्याला जागच्याजागी उड्या मारण्यापलीकडे काही पर्याय राहीला नाही. कुणालाच काय झालंय हे कळलं नव्हतं.. ते आरामात इडल्या खात होते आणि मधेमधे मानेला कसला झटका बसला यावर उद्बोधक चर्चा करत होते.
"मानेला शॉक बसला!" एकानं परीस्थितीवर प्रकाशझोत टाकला.
"कुणाच्या?" खोटंखोटं वेड पांघरून पेडगावला जाण्याची काहींना सवयच असते.
"लाईट गेल्यावरसुध्दा कुणाला शॉक बसू शकतो हे मला माहीत नव्हतं." एकानं टाकला.
"उड्या मारून पोटात जागा करतोयस काय? गव्हाचं पोतं हलवून हलवून करतात तशी?".. दुसरा.
तेवढ्यात लाईट आले. उजेडात तोबरा भरल्यामुळे मारुतीसारखं दिसणारं तोंड, डोळ्यात पाणी आणि अंगाला सुटलेला घाम पाहून सगळे खिंकाळायला लागले.
"अगदी, उठला तर मारुती बसला तर गणपती, दिसतोय" अजुन एक जण. माने तसा शरीरानं आडदांडच होता. त्या वयातही त्याचं पोट सुटलेलं होतं.
"डोळ्यात सांजवेळी आणू नकोस पाणी".. याला कुठल्या प्रसंगी कुठलं गाणं म्हणाव याचा काही पाचपोचच नाही.
"अरे! मारुतीला घाम आला! मारुतीला घाम आला!" मी अफवा उठवली.
माने ते काहीच ऐकण्याच्या मनस्थितीत नव्हता, धावतपळत बाहेर जाउन तो तोंड धुऊन आला आणि मग आम्हाला खरा प्रकार कळला.
"या पै. मारुती माने" बन्यानं स्वागत केलं.
"पै म्हणजे काय रे?" गुंड्याला मराठी येतं असलं तरी बारीकसारीक गोष्टी त्याला माहीत नव्हत्या.
"पैगंबरवासी" बन्यानं मानेला होत्याचा नव्हता करून टाकला.
"आता तू हवा सोडलीस तर जाळ येईल कारे?" कुणाच्या तरी अंगातला निद्रीत संशोधक जागा झाला.
"तू गरम पाणी पी म्हणजे बरं वाटेल. लोहा लोहेको काटता है!" गुंड्याही डायलॉगबाजीत मागे नव्हता.. बरं झालं, याला मेडीकलला प्रवेश नाही मिळाला ते... आगीनं होरपळलेल्या लोकांनासुध्दा यानं गरम पाण्यानं आंघोळ करायचा सल्ला दिला असता.
"च्यायला! मला पोचवता काय भ..*$@&. थांबा. एकेकाच्या कानाखाली जाळ काढतो चांगला" मानेनं खोट्या खोट्या रागानं बन्याचं मानगुट धरलं.
"सरदार! सरदार! मैने आपका नमक खाया है! सरदार!" बन्यानं शोलेच्या डायलॉगनं करुणा भाकली.
"अब गोली खा!" मानेनं खिशातून लिमलेटची गोळी काढून दिली. गोळ्यांनी बिड्यांचा वास मारला जातो असा एक (गैर)समज आहे म्हणून प्रत्येक फुकणार्‍याकडे गोळ्यांचा स्टॉक हा असतोच.

एवढा जालीम अभ्यास केल्यावर पास व्हायची काय बिशाद होती.. प्रत्येक जण कमितकमी एका विषयात नापास झालाच. पुढच्या सेमिस्टरला सॉलीड अभ्यास करून सर्व विषय सोडवायचे असा निर्धार करून सगळे जोमाने कॅरमवर बसले. अभ्यासात मार खात असले तरी खेळ आणि संगीत या क्षेत्रात सगळेच पुढे होते. प्रत्येकजण कमितकमी दोन खेळात तरबेज होता. गुंड्या कॅरम व क्रिकेट चांगला खेळायचा. तो आमचा विकेटकीपर कम् बॅट्समन होता म्हणजे विकेटकीपर कम, बॅट्समन जादा. त्याच्या बॅटींगमुळे आम्ही बरेच सामने जिंकले होते. बरीचशी खेळातली पदकं आमच्या टोळक्यातच असायची. शास्त्रीय संगीत जरी फारसं कुणी शिकलं नव्हतं तरी तालासुराचे प्राथमिक ज्ञान सगळ्यांना होते... बाथरूम घराण्याच्या गायकीत तरबेज असले तरी सुरात गाणी म्हणायचे... गुंड्या "एक हसीन शामको दिल मेरा खो गया" हे गाणं उत्तम म्हणायचा... ज्यांचा आवाज चांगला नव्हता ते काहीना काहीतरी वाजवायचे. गॅदरींगच्या काळात आमच्या ग्रुपला बराच भाव असायचा... अर्थात आमच्याकडे त्या काळात आदराने बघणार्‍या नजरा नंतर सहानुभूतिनं ओथंबायच्या... 'बरी मुलं आहेत पण वाईट संगत लागली' अशा अर्थाच्या!!

दरम्यान बन्याची विकेट पडली. फिजिक्स आपल्याला अजिबात झेपणार नाही असा साक्षात्कार झाल्यानं त्यानं गुपचुप एका बँकेची परीक्षा देउन ऑफीसरची जागा मिळवली... पण पार्टीशिवाय असल्या बातम्या लोकांच्या मनात ठसत नाहीत. मग संध्याकाळी सगळे त्याच्या पार्टीला जमले. बोलता बोलता, एका मिनटात जास्तीतजास्त बिअरच्या बाटल्या पिण्याची पैज लागली. अतिरेकी गुंड्यानं ती एका मिनटात पावणे दोन बाटल्या पिऊन जिंकली. पण पुढचा सबंध वेळ त्याला काहीही सुधरत नव्हतं... नुसता सुम्म्म्म बसला होता... त्याला चालता पण येत नव्हतं. अशास्थितीत त्याला घरी कसा पाठवायचा म्हणून मग हॉस्टेलवर पोचवला.

दुसरं सेमिस्टर आलं आणि गेलं.. आमच्या स्थितीत षस्पसुध्दा फरक पडला नाही. तिसरं सेमिस्टर सुरू झालं. नवीन बॅचमधे एक आशा नावाची मुलगी होती. ती मला गुंड्यानं कारण नसताना चिकटवली. निमित्त तिच्याशी फक्त एक-दोन वेळा बोलण्याचं झालं. तिला आशू म्हणतात हे कळल्यावर मला आशुतोष नाव पाडण्यात आलं. आमच्या गँगच्या पोरीही अशा डांबरट.. तिला मुद्दाम कँटीनमधे आमच्या टेबलवर गप्पा मारायला घेऊन यायच्या.. आणि कँटीनच्या मॅनेजरला सांगून "आजकल तेरे मेरे प्यारके चर्चे हर जबानपर" हे गाणं लावायच्या. पुढचे ७-८ महीने रोज मला --

आशा अगं आशा
कधी समजेल तुला
माझ्या डोळ्यांची भाषा

किंवा

इकडे आशा तिकडे निराशा
मधे चिमण्याचा तमाशा

असल्या टुकार कविता व मधे मधे "चिमण्या नुसत्या आशेवर जगू नकोस! काहीतरी कर!" असले डायलॉग ऐकवून जीव नकोसा केला. शेवटी माझं आणि गुंड्याचं जोरदार भांडण झालं.. "मी M.Sc. सोडलं, परत येणार नाही" असं ठणकावून मी घरी गेलो ते दोन दिवस आलोच नाही. गुंड्या मानेबरोबर हारतुरे घेऊन समेटासाठी घरी आला.
"क्या यार चिमण्या, तुम तो आजकल कहीं दिखताहीच नहीं!" अमिताभच्या अमर अकबर अँथनी मधल्या डायलॉगनं गुंड्याचं ओपनिंग.. जसं काही त्या टोणग्याला माहीतच नव्हतं.
"अरे चिमण्या, तुझ्याशिवाय आमची करमणूक कशी होणार?" माने जरुरी पेक्षा जास्त स्पष्ट बोलतो.
"अरे पण काही लिमीट आहे का नाही" मी अजून धुमसतच होतो.
"तुला मित्र हवेत का कुत्री?" मानेच्या रोखठोक सवालाला माझ्याकडं काही जवाब नव्हता. मी परत जायला लागलो. अधुनमधुन आशा प्रकरण डोकं वर काढायचं पण खूपच कमी झालं होतं.

आशा प्रकरण चालू असताना गुंड्याला दोन नवीन नाद लागले - एक भविष्य बघण्याचा आणि दुसरा ट्रेकिंगचा. काय त्याला एवढा स्वतःच्या भविष्यात रस होता देव जाणे. पण लकडी पुलावरचा पोपटवाला, हात बघणारे आणि पत्रिका बघणारे यांच्याकडे त्याच्या चकरा चालायच्या. त्याला पोपट पिंजर्‍यातून येऊन चोचीनं पान उचलून देतो ते बघायला फार आवडायचं. जाताना पोपटवाल्याला हमखास थोडे जास्त पैसे देऊन पोपटाला नीट खाउ-पिउ घाल असं बजावायचा. आम्ही "आपलं भविष्य आपल्या तळहातात नसून ते त्या मागच्या मनगटात असतं" असं काहीबाही सांगायचो, पण तो बधला नाही.

दर रवीवारी गुंड्या कुठल्याना कुठल्या ट्रेकवर जायचा. उन्हातान्हाचं, नाही ते डोंगर कारण नसताना चढणं आमच्यासारख्या आळशी व निवांत लोकांना जमणं शक्यच नव्हतं म्हणून आमच्यापैकी कोणी जायचं नाही. उलटं आम्ही त्याला "अरे अण्ण्या! ये ट्रेकिंगकरके कायको जवानी बरबाद करता है?" म्हणून परावृत्त करायचा प्रयत्न करायचो, पण त्याचा उपयोग नाही झाला. आजुबाजुचे गड पालथे घातल्यावर एका सुट्टीत मनालीला दोराच्या सहाय्यानं अवघड डोंगर चढायचं शिक्षण घेऊन आला... येताना माझ्यासाठी एक बाजा (माउथऑर्गन) घेऊन... पुण्याच्या दुकानात मला मनासारखा बाजा मिळाला नव्हता ते त्यानं लक्षात ठेवलं होतं. मी फारच खूष झालो... लगेच २-३ गाणी बसवून टाकली.

एका ट्रेकला जायच्या आदल्या शनीवारी रात्री नेहमीप्रमाणे आम्हाला 'अच्छा' करून तो गेला तो कायमचाच.. एका मित्राच्या घरी गाड्या लावून ते पुढे बसने जाणार होते. रमोनावरून पहाटे पहाटे जाताना एका ट्रकनं निर्दयपणे त्याला आयुष्यातून उठवलं... नेहमी आईच्या 'दही खाऊन जा' या सांगण्याला नकार देणारा माणूस आज नेमका दही खाऊन निघाला होता... आजही नसता थांबला तर... कदाचित...!!!

हवासे बाते करणारा एक स्वच्छंदी तितक्याच सहजपणे खुदासे बाते करायला निघून गेला. आयुष्याची दोरी बळकट नसेल तर तरबेज गिर्यारोहकालासुध्दा जीवनाचा डोंगर चढता येत नाही.

रवीवारी बातमी कळल्यावर मी पायातलं त्राण जाऊन मटकन खाली बसलो. कसंबसं सावरून धावत पळत नंतर ससून मधे गेलो. गेलेला माणूस दुसराच कोणीतरी असेल ही वेडी आशा खोटी ठरली... तो तोच होता... चेहर्‍यावरचं नेहमीचं स्मितं विधात्यानं कायमचं पुसलं होतं... सगळेच सुन्न झाले होते... अश्रू आवरत नव्हते... एवढी टिंगलटवाळी करूनसुध्दा माणसं एकमेकांच्या इतकी जवळ जातात?

त्याच्या अवेळी जाण्यानं एक वादळ आलं आणि माझ्या आयुष्याला कलाटणी देऊन गेलं... मी जास्त हळवा झालो... दुसर्‍यांच्या भावना मनाला भिडायला लागल्या... सिनेमातले हळवे प्रसंग हसू आणायच्या ऐवजी डोळ्यांच्या कडा ओलावू लागले.

अजूनही मी तो बाजा जपून ठेवला आहे... पण आता तोही त्याच्यासारखा अबोल झाला आहे.

पुण्याची वाट

काही शब्दांचा किंवा वाक्प्रचारांचा अर्थ समजलेला असतो पण अनुभवाची जोड मिळाल्याशिवाय उमजत नाही. पोटात गोळा येणे याचा अर्थ उमगायला जायंट व्हील किंवा रोलरकोस्टर मधे एकदा तरी बसायला लागतं. असंच एकदा २५-३० वर्षांपूर्वीचं जुनं पुणं डोळ्यासमोर तरळलं आणि आमूलाग्र बदल होण्याचा अर्थ तत्काळ उमगला.

जुनं पुणं एक शांत, छोटं व सुंदर असं आटपाट नगर होतं. इतकं की लोकं, विशेषतः मुंबईकर, पुण्याला पेन्शनरांचं गाव म्हणून हिणवायचे. पण पुणेकरांना त्याची फिकीर नव्ह्ती. निवांतपणा त्यांच्या नसानसात भिनलेला होता. इथली दुकानं सकाळी ४ तास आणि संध्याकाळी ४ तास उघडी असायची, ती सुध्दा लोकांवर उपकार म्हणून. गिर्‍हाईक आलंच तर दुकानदार पेपरात खुपसलेली मान वर करण्याची सुध्दा तसदी घेत नसत. वरती एखाद्या गिर्‍हाईकानं चुकून अमुक एक वस्तू दाखवता का असं विचारलच तर 'विकत घेणार असाल तर दाखवतो' असं म्हणण्याचा माज फक्त पुणेरी दुकानदारच करू शकत.

तेंव्हा पुण्याच्या पोलीसांना 'ट्रॅफिक जॅम' याचा अर्थ उमगलेला नव्हता. स्कूटर ही वस्तू दुर्मिळ होती कारण ती नंबर लावून मिळायला १०-१० वर्ष लागायची. चारचाकी बहुतेकांच्या आवाक्याबाहेरच होती. तमाम पुणं सायकलवर चालायचं. अर्ध्या तासात सायकलवर अख्खं पुणं पालथं घालता यायचं. पोलीस (म्हणजे मामा) चिरीमिरीसाठी बिचार्‍या सायकलस्वारांना कधी दिवा नाही म्हणून तर कधी डबलसीट घेतलं म्हणून पकडायचे. ओव्हरब्रीज लांब राहीले, पुण्यात सिग्नलसुध्दा फार नव्हते.

शांतता तर इतकी होती की पेशवेपार्क मधल्या सिंहांना आपण जंगलातच आहोत असे वाटायचे. त्यांच्या गर्जना आणि त्या पाठोपाठ कोल्हे, माकडं मोर अशा प्राण्यांचा भेदरलेल्या स्वरातील आरडाओरडा रोज रात्री पार टिळक रोड पर्यंत ऐकू यायचा.

आता या आटपाट नगराचं झटपट नगर झालं आहे. पुणेकरांनी त्यांचा प्राणप्रिय निवांतपणा हरवला आहे. हल्ली दुकानं सकाळी ६ पासून रात्री ११ पर्यंत उघडी असतात. दुकानदार पेपर वाचत बसायाच्या ऐवजी रस्त्यात उभं राहून गिर्‍हाईकांना दुकानात यायची गळ घालतात. ट्रॅफिक जॅम कुठे होत नाही हे शोधण्यासाठी पोलीसांनी खुद्द CID ला पाचारण केलं आहे असं ऐकून आहे. पुण्यात काम शोधायला आलेले अती गरीब लोकच फक्त आता सायकल चालवतात. पण तेही वर्षा दोन वर्षात स्कूटर घेतात. मामा तर सायकलवाल्यांकडे ढुंकून देखील बघत नाहीत कारण त्यांच्या गळाला हल्ली बडी बडी धेंड लागतात.

बिचार्‍या सिंहांची तर वाचाच गेली आहे. त्यांच्या गर्जना त्यांनाच ऐकू येत नाहीत म्हणून ते हवालदील झाले आहेत व त्यांनी मौनव्रत धारण केलं आहे. पिंजर्‍याच्या एका कोपर्‍यात शेपूट पायात घालून ते निपचीत पडलेले असतात. मूकबधीर शाळेसारखं या प्राण्यांसाठी काय करता येईल यावर नगरपालीकेत चर्चा सुरू आहेत.

लहानपणी मी पुणं विद्येचे माहेरघर आहे असं ऐकलं होतं. मी शाळेत जायला लागेपर्यंत विद्येचे कुणीतरी अपहरण केलं आणि ती पुण्यातून नाहीशी झाली होती. आतातर ती मानहानीला कंटाळून तुकारामासारखी सदेह वैकुंठाला गेल्याची वदंता आहे.

पुणं महाराष्ट्राची सांस्कृतीक राजधानी होती. सगळ्यात शुध्द मराठी पुण्यात बोलली जाते अशी ख्याती होती. इथले दैनंदिन व्यवहार मराठीतूनच चालायचे. अगदी परप्रांतीयसुध्दा मराठी बोलायचे. आता मराठी बोलणारा माणूस पुण्यातून नामशेष झाला आहे. सर्व व्यवहार हिंदीतून चालतात. रिक्षावाले, बस कंडक्टर यांच्याशीसुध्दा हिंदीतून बोलायला लागतं म्हणजे फारच झालं. आता खुद्द लो. टिळकांना पुनर्जन्म घेऊन 'निवांतपणा माझा जन्मसिध्द हक्क आहे' असं पुणेकरांना बजावायला लागणार आहे.

थोडक्यात, आमूलाग्र बदल आणि पुण्याची वाट हे निगडीत (पुण्याजवळच्या निगडी गावांत नव्हे) आहेत. आणि मला 'आमूलाग्र बदला'चा उमजला तो अर्थ असा - आमूलाग्र बदल करणे म्हणजे एखाद्या चांगल्या गोष्टीची पूर्ण वाट लावणे!